1. Prognozlash usullari va ularning turlari Prognozlashda ekstrapolyatsiya usullaridan foydalanish

3. Ekonometrik tenglamalar tizimi yordamida prognozlash uslubiyoti

Ekonometrik tenglamalar tizimi uch xilga bо‘linadi:

a) tizimga bir-biri bilan bog‘lanmagan tenglamalar kiradi. Har biri alohida yechilib, umumiy iqtisodiy-matematik modelni bir qismi bо‘lib koladi;
b) tizimga bir-biri bilan bog‘langan statistik xususiyatga ega bо‘lgan tenglamalar kiradi.
Masalan, ishlab chiqarilgan mahsulotga bir nechta omillar, ya’ni ishchilar soni va asosiy fondlar о‘z ta’sir kuchini kо‘rsatadilar. О‘z navbatida, ishchilar soni aholi soni bilan va asosiy fondlar miqdori kapital qо‘yilmalar bilan bog‘langan.
Buning natijasida ekonometrik tenglamalar tizimi quyidagi kо‘rinishda yozilishi mumkin:
Y = f (OPF, PPP) PPP = f(L)
OPF = f (KK),
bu yerda Y - asosiy kо‘rsatkich, RRR - ishchilar soni, OPF - asosiy fondlar hajmi, L - aholi soni, KK - kapital qо‘yilmalar.
v) tizimga dinamik xususiyatga ega bо‘lgan tenglamalar kiradi. Bu tizimga kiradigan tenglamalar faqatgina har biri vaqt davrida bog‘lanishi borligini aniqlamasdan, ilgari bо‘lgan omillararo bog‘lanishini borligini ham tahlil qilish mumkin (t-1).
Masalan, bir jarayon tahlil etish uchun va uni asosiy kо‘rsatkichlarni prognoz davriga hisoblash uchun berilgan ma’lumotlar asosida, ya’ni yalpi mahsulot (VAL), ishchilar soni (RRR), asosiy fondlar (OPF), ish xaqi fondi (ZAR), kapital qо‘yilmalar (KV), har yili ishga kirgizadigan asosiy fondlar (OWF) kabi kо‘rsatgichlarni tenglamalar tizimi orqali yezib chikamiz:
VAL = f(OPF,PPP) (23.1)
PPP = f(VAL,ZAR) (23.2)
ZAR = f(VAL,KV) (23.3)
OWF = f(KV,OPF) (23.4)
OPF = f(OPF(-1),KV) (23.5)
KV = f(FN) (13.6)
FN = f(ND) (13.7)
Yukorida keltirilgan tenglamalar tizimi bir biri bilan bog‘lanib, ketma-ket hisoblanadi, ya’ni (23.7) tenglama yechilib, uni natijalari omil sifatida (23.6) tenglamaga kapital quyilmalar hisoblash uchun ishlatiladi. О‘z vaqtida (23.6) tenglamani natijalari (23.5) tenglamani yechish uchun ishlatiladi.
Bu ekonometrik tenglamalar tizimida prognoz vaqtiga birk о‘rsatkich aniqlanib, uni natijasi orqali kolgan asosiy kо‘rsatkichlarni aniqlash mumkin. Model iqtisodiyetga mos bо‘lgan yulanishlarni, bog‘lanishlarni aks ettirish kerak.
Nazorat uchun savollar

1. 
   Ekonometrik modellardan prognozlashda qanday foydalanish mumkin?
   
2. 
   Prognozlashning ekstrapolyatsiya usuliga ta’rif bering.
   
3. 
   О‘rtacha absolyut о‘sish bо‘yicha ekstropolyatsiya nima?
   
4. 
   Ishlab chiqarish funksiyalarini prognoz modellarida qо‘llash yо‘llari qanday?
   
5. 
   Trend deganida nimani tushunasiz?