gemaglyutinin va
neyraminidaza
(50-rasm, 1, 2) tutuvchi tashqi qavati o‘ta o‘zgaruvchandir. SHu
ikki oqsili bilan odam organizmi uchrashadi va unga qarshi immunitet hosil
qiladi. Ammo bu tashqi qavat oqsillari o‘ta tezlikda o‘zgarib turadi.
Nukleokapsidi
spiralsimon buralgan diametri 7 nm. Uzunligi 50-130 nm, 8
fragmentdan (qismdan) iborat. Ular ichki membrana (matriks) bilan o‘ralgan
bo‘lib, virion o‘zagini tashkil qiladi. Tashqi lipid qobig‘i (4-rasm, 3) ustki
glikoprteid - gemagglyutinin trimerlaridan va neyraminidaza tetramerlaridan
tuzilgan. Gemagglyutinin molekulalarining uzunligi 14 nm, diametri 4 nm.
Neyraminidaza molekulalarining boshchasining o‘lchami 4 x 8,5 va poyasining
o‘lchami 10 x 4 nm.
Gripp virusining genomi bir zanjirli RNK ning 8
segmentidan tuzilgan va o‘lchamlari: RB
1
– 2341 nukleotiddan, RV
2
– 2341, RA
243
– 2233. NA – 1778, NP – 1565, NA – 1413, M – 1027 va NS – 890
nukleotidlardan tuzilgan. Virusning tiplariga qarab nukleotidlarning soni va
molekulyar massalari har xil bo‘ladi. A va V tiplariniki keskin farq qiladi. S tipi 7
segment RNK dan iborat, ularda neyraminidaza geni uchramaydi. Sanab o‘tilgan
oqsillar quyidagi molekulyar massaga ega: 96000 (RV
1
), 87000 (RV
2
), 85000
(RA), 50000-60000 (NR), 48000-63000 (NA); gemoaglyutininning subbirliklari
(qavs ichida uglevodlarning qo‘shimcha molekulyar massalari ko‘rsatilgan)-
36000 (11500) va 27000 (1300). Ikkita gen ikkitadan oqsilni kodlaydi: M
1
(27000) va M
2
(15000), NS
1
(25000) va NS
2
(12000). Tabiiyki, har xil viruslarda
bu kattalik o‘zgarib turadi. SHunday qilib RNKning 8 fragmenti 10 ta oqsilning
sintezini kodlaydi (V.M.Jdanov, 1990) (18). Gripp virusini
1933
yilda ajratib
olinganda unga N
o
N
1
(gemagglyutinin N
o,
neyraminidaza N
1
) simvoli bilan
belgilandi (49 va 50-rasmlar (A).
1947 yildagi gripp epidemiyasiga virusning yangi varianti N
1
N
1
sababchi
bo‘ldi, neyraminidaza avvalgidek qoldi, ammo uning gemagglyutinini o‘zgardi.
1957 yilgi “osiyo” pandemiyasida virusning ikkala oqsili o‘zgardi – uning
formulasi N
2
N
2
. Gripp virusining oqsili – antigen tuzilishi vaqti-vaqti bilan
o‘zgarib turadi. Ularning A
1
, A
2
, B va S tiplari ma’lum. JSST tasnifiga binoan A
viruslar gemagglyutinini bo‘yicha 13 ta (N
1
-N
13
)
va
neyraminidazasiga ko‘ra 10
ta (N
1
-N
10
) kenja tiplarga bo‘linadi. SHulardan odamlarda kasallik qo‘g‘atuvchi A
virus tarkibiga uchta gemagglyutinin (N
1
, N
2
va N
3
) va ikkita neyraminidaza (N
1
va N
2
) kiradi. Gripp V va S tiplarining antigen strukturalari deyarli o‘zgarmaydi
(Muhamedov va boshqalar, 2002).
Do'stlaringiz bilan baham: |