1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

“filtrlanuvchi
mikroblar”
deb atashni taklif etadi.
Hasharotlar tarqatadigan
“sariq bezgak” 
kasalligi ham viruslar tomonidan 
qo‘zg‘atilishi aniqlanadi. Keyinchalik filtrlanuvchi yuqumli agentlarni 
“filtrlanuvchi viruslar” deb atala boshlandi. “Virus” so‘zi lotincha zahar degan 
ma’noni bildirishi yuqorida aytilgan edi. Agar bu nomni mohiyati haqida 
to‘xtaladigan bo‘lsak mikrobiologiyaning rivojlanishining ilk davrlarida “Virus” 
degan so‘zni barcha yuqumli agentlar va ular tomonidan hosil qilinadigan
zaharli moddalarga ham qo‘llanilgan. Keyinchalik yuqumli agent bilan toksinlar 
orasida farq yaqqol ko‘ringandan so‘ng 
“virus” so‘zi faqat yuqumli agentlarga 
nisbatan
qo‘llanila boshlandi. Sekin-asta viruslar haqidagi bilimlar 
to‘planaboshlandi. Masalan, Borrel virus bilan kasallangan organizmlarda hosil 
bo‘ladigan 
“elementar tanachalar
” ustida
, Raus (1911) “o‘smalar
” hosil
qiluvchi viruslar ustida (
tovuqlar sarkomasi virusi
), Rid virus kasalliklarini
tarqatishda hasharotlarni roli haqida ishlar olib borishadi. Ammo bu ishlar 
viruslarni o‘rganishni jadal rivojlanishiga olib kelaolmadi. 
Birinchi jahon urushining oxirida katta emidemiyalar sodir bo‘ldi. Albatta 
bular o‘z navbatida virus infeksiyalariga katta qiziqish uyg‘otdi. Gripp 
pandemiyasidan 20 million odam nobud bo‘ldi, letargik ensefalitdan esa 80 000 
odam kasallanishi ko‘plab tadqiqodchilarni e’tiborini virus kasalliklariga qaratdi. 
O‘sha vaqtda gripp kasalligini etiologiyasi bakteriyalar emas, balki virus 
etiologiyasi ega ekanligini tasdiqlab bo‘lmadi. Letargik ensefalitni ham virusini 
ajratib olish borasidagi ishlar muvaffaqiyat qozonmadi. 
Viruslar haqidagi eksperimental faktlarni to‘planishi viruslarni o‘rganish
metodlarini rivojlanishiga olib keldi. Viruslarni hujayra to‘qimalarida, tovuq 
embrionlarida ko‘paytirish, virus o‘lchamlarini aniqlash, virus yuqqan
hujayrlardagi elementar tanachalarni, kiritmalarni bo‘yash, ba’zi serologik 
reaksiyalar va hokazolar rivojlanaboshladi. (Bular haqida keyiroq batafsil so‘z 
yuritiladi). Virusni boshqa yuqumli agentlarga nisbatan ko‘proq xalq sog‘ligiga 
katta zarar keltirishi yaqqol ko‘rina boshladi
. 
1929-1934 yillardagi Millatlar 
Ligasining epidemiyalar qo‘mitasi hisoblariga qaraganda asosiy virus 
kasalliklaridan (gripp, qizamiq, poliomielit, chechak) 25 142 650 odam 
kasallangan bo‘lsa, asosiy bakteriya kasalliklaridan esa 4 072 446 odam 
kasallangan. 
1935 yilda L.Zilber taklifi va tashabbusi bilan Rossiyada Markaziy 
virusologiya laboratoriyasi tashkil qilinadi. 1938 yilga kelib bu laboratoriya 
Butunittifoq eksperimental meditsina virusologiyasi bilan qo‘shilib, 1947 yilda 
ular asosida Meditsina Fanlar Akademiyasi qoshida “Virusologiya instituti” 
tashkil topadi. Qisqa vaqt (16 yil) ichida Rossiya virusologlari tomonidan ilgari

---