1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
19 
noma’lum bo‘lgan viruslarni (Uzoq-sharq ensefaliti, gemorragik bezgak va h.lar) 
kashf qilinadi va ularni qo‘zg‘atuvchilari, epidemiologiyasi aniqlanadi. Ko‘pgina 
neyroviruslar, gripp, qizamiq va boshqalar o‘rganiladi, viruslarni tabiati va 
immunitet masalalarining nazariy tomonlari o‘rganiladi. 
Qishloq ho‘jaligida ham virus kasalliklaridan katta zarar ko‘rilgan. 
Umumiy va o‘simlik viruslari borasida V.Rijkov, viruslar morfologiyalarini E. 
Turevich va R.Shenlar, gemorragik bezgakni M.Chumakov, gripp va boshqa 
yuqumli kasalliklarni A.Smorodinsev, V.Solovyov va V.Jdanov, L.Zilber va 
A.Shubladze, A.Chumakovlar ensefalitlarni o‘rganishadi. Uzoq sharq ensefaliti 
etiologiyasi va epidemiologiyasini esa ular tomonidan har tomonlama chuqur
o‘rganiladi. 
Keyinchalik odam va hayvon viruslarini organlarga nisbatan kasalliklar 
keltirib chiqarishlari o‘rganiladi va ularni guruhlarga bo‘linadi: neyrotrop 
(qutirish, poliomielit, ensefalit va h.), dermatrop (chechak, ospavaksina, so‘gal), 
pnevmotrop yoki respirator (gripp, psittakoz), enterotrop va politrop (qizamiq) 
viruslar. Viruslar ham ko‘payish o‘z virionlar turlarini turg‘un saqlash, irsiy 
belgilarini keyingi avlodlarga berish va nobud bo‘lish xususiyatlari o‘rganiladi
. 
2.2.3. Hasharot viruslarini ochilishi 
Hasharot viruslarini o‘rganish bir qancha vaqtgacha virusologiyaning 
boshqa bo‘limlari - odam va umurtqali hayvonlar viruslarini o‘rganish qismidan 
orqada qoladi. Hozirgi vaqtda hasharotlarni kasallantiruvchi viruslarni shartli 
ravishda 3 guruhga bo‘linadi: haqiqiy hasharot viruslari, hasharotlar oraliq 
xo‘jayin bo‘lgan odam va hayvon viruslari, hasharotlarni kasallantiradigan 
o‘simlik viruslari. Birinchi aniqlangan hasharot virusi ipak qurtining sariq 
kasalligi virusi (Bollea stilpotiae deb nomlangan ipak qurtining poledrozi virusi 
kasalligi). 1907 yili Pravochek kasal lichinka gomogenatini sog‘ ipak qurti 
lichinkasiga yuqumlikligini isbotlaydi, 1947 y. nemis olimi Bergold 
tayoqchasimon viruslarni kuzatadi. 
Chivin va moskitlar tomonidan o‘tadigan sariq isitma (bezgak) ham 
filtrlanuvchi virus ekanligini 
1900-1901
yili Rid tomonidan aniqlanadi. Moskitlar 
yuqumli qonni so‘rib olganlaridan so‘ng 2 hafta davomida yuqumlilik xususiyati 
namoyon bo‘lmaydi, bu vaqt hasharotlarda virusning reproduksiyalanadigan 
inkubatsiya davri ekanligi aniqlandi. 
O‘simlik viruslarini o‘z tashuvchi hasharotlarida ko‘payishi xususiyati 
1952 y. Maramorosh tomonidan aniqlanadi. Hasharotlarga in’eksiya qilish 
texnikasidan foydalanib astra sariq kasalligini o‘z tashuvchisi – olti nuqtali 
sikadkada ko‘payishini ko‘rsatib beradi.