1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

virus RNK si mRNK rolini bajaradi
(tamaki 
nekrozi virusining yo‘ldoshi). Bu RNK faqat erkin vaqtidagina emas, balki 
replikativ forma tarkibida bo‘lganda ham mazkur funksiyani bajaradi. Hujayrasiz
oqsil-sintezlovchi sistemadagi tajribalarda ham replikativ o‘tmishdosh virus 
oqsillarini hosil bo‘lishini stimullar ekan. 
Ikkinchi tomondan mRNK vazifasini komplementar minus-zanjir ham 
bajarishi mumkin ekan. Virus RNK sining molekulasi politsistrondir, ya’ni u 
birqancha xar xil polipeptid zanjirlarni hosil qiladigan axborotga ega. Har bir 
sistronni boshida initsiatsiyalovchi triplet mavjud va har bir sistronni oxirida 
terminatsiyalovchi triplet mavjud deb hisoblasa bo‘ladi. Politsiststron virus RNK 

---

 
 
164 
sining ishini quyidagicha ko‘z oldiga keltirsa bo‘ladi. Birinchi usul bo‘yicha
ribosoma har bir sistronni mustaqil “o‘qiydi”, ya’ni xar bir sistrondagi
initsiatsiyalovchi tripletga birikadi, bu sistron molekulni boshidami, o‘rtasidami 
o‘qiydi. O‘qishni terminatsiyalovchi tripletda o‘qishni tamomlagandan so‘ng u 
RNK dan ajraladi. Ikkinchi mexanizm bo‘yicha esa barcha sistronlar ketma ket 
o‘qiladi, ya’ni ribosomalar faqat molekulani 5′-uchi tomoniga yaqin bo‘lgan 
initsialovchi
tripletga birikadi va 3′-uchidagi 
terminatsiyalovchi tripletda
RNK 
dan ajraladi. RNK-tutuvchi faglarda prolitsistron RNKning translyasiyasi birinchi 
usulda amalga oshadi deb aytish haqiqatga yaqindir. 
 
Oqsil sintezida eng ahamiyatli faktorlardan biri bu ribosomadir
. 
Oqsil sintezida eski ribosomalarmi yoki yangi sintezlangan ribosomalar 
ishlatiladimi degan savol o‘z-o‘zidan o‘rtada turadi. Mulohaza qilib ko‘radigan
bo‘linsa, umuman eski ribosoma ishlatilishi ham mumkin. Ko‘pincha infeksion 
jarayon boshlanishi
 
bilan ribosomani yangisini hosil bo‘lishi to‘xtaydi. Virus 
oqsillarini sintezi avval sintezlangan ribosomalarda hosil bo‘ladi degan fikr 
hozircha ma’qul hisoblanadi. Erkin ribosomalar (to‘g‘rirog‘i ribosomaning 
subbirligi) virus mRNK si bilan muloqatda bo‘ladi va poliribosomal kompleks 
hosil bo‘ladi. RNK si (m.m.) 2.10
6 
Da li viruslarda bitta RNK polisomasi 
birqancha o‘nlab ribosomalarni tutishi mumkin. Virus antigenlarini to‘g‘ridan 
to‘g‘ri tajribalarda aniqlab virus oqsilini sintezi shu polisomalarda o‘tishi 
isbotlangan.