1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
161 
Oqsil sintezi ayrim ribosomalarda emas, balki polisomalarda 
(poliribosoma komplekslarida) - mRNK ga qator tizilgan ribosomalarda ro‘y 
beradi. 
Terminologiya 
– transkripsiya va translyasiya atamalarni 
ma’nolarini tushuntirib berish maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Virus oqsillarini sintezini o‘rganish. 
Virus nuklein kislotalari hujayra 
nuklein kislotalaridan farqlanganidek, virus oqsillari hujayra oqsillaridan juda 
kam farqlanadi. SHuning uchun ham virus oqsillarini hujayra oqsillaridan ajratib 
olish imkonini beradigan maxsus prinsiplar yo‘q. Har bir ayrim oqsil 
fraksiyalarga ajratilganda ayrim usullar ishlatiladi, bu usullar avvalgi standart 
usullar kombinatsiyasidir (tuzlash yordamida cho‘ktirish, xromatografiya, 
gelxromatografiya, ultratsentrifugalash va h.). Keyingi vaqtda poliakrilamiddagi 
elektroforez, nishonli izotoplar ko‘p ishlatilayapdi. Undan tashqari ularni 
analizida immunologiya usullari ishlatilmoqda. 
 
Virus oqsillarini sintezining substrati
. Virus oqsilining amnokislotalarini 
tarkibi hujayra oqsilini aminokislotalarinikidan juda kam farqlanadi. Virus 
oqsilini ham sintezida asosiy substrat bo‘lib odatdagi aminokislotalar ishlatiladi. 
Substrat bo‘lib erkin aminokislotalar emas, balki aminoatsil-tRNK ishlatiladi. 
Virus bilan kasallangan hujayrada aminoatsil tRNK hosil bo‘lish sistemasi ba’zi 
o‘zgarishlarga uchrashi mumkin ekan. T-juft faglar bilan kasallangan hujayrada
qiziq natijalar olingan. Bu hujayralar (koli tayoqchalar) leysinni akseptirlaydigan 
4 yoki 5 tipdagi tRNKlar tutar edi, ularni xromatografiya usullarida bir-biridan 
ajratish ham mumkin edi. Ularni har birlari ayrim antikodonlarga ega tRNK ning 
har xil fraksiyalari ribosoma bilan birlashishi uchun har xil tipdagi tripletlar bilan 
stimulyasiya qilinadi. Infeksiyaning eng boshlang‘ich davrlarida yangi 
antikodonli tRNK paydo bo‘ladi va tRNK larni bittasi kamaygani kuzatiladi. 
Infeksion jarayonning kechroq bo‘ladigan stadiyasida yangi tipdagi tRNK
yo‘qoladi, ammo avvaldan bor ba’zi bo‘lgan tRNK ning turlarining 
konsentratsiyasi oshadi. Kuzatishlarga qaraganda bu o‘zgarish - avvalda 
hujayrada avvaldan bor bo‘lgan tRNK ning modifikatsiyasi ham bo‘lishi mumkin. 
YOki yangi tipdagi tRNK hujayra DNK sini matritsa sifatida foydalanish 
natijasida hosil bo‘lgan bo‘lishi mumkin. Qisman bo‘lgan o‘zgarishlar virus 
genomida kodlantirilgan fago spetsifik tRNK bo‘lishi ham mumkin. To‘g‘ridan 
to‘g‘ri kasallangan hujayra dagi leysil- va prolil-tRNK ni hujayra va virusDNK 
si bilan gibridlanganda virusniki bilan gibridlangan. 
Boshqa 
bir 
tajribalarda 
aniqlanishicha 
T-juft 
bakteriyafaglar 
kasallantirilgan 
hujayrada 
valil-tRNK-sintetaza 
fermentida 
o‘zgarishlar 
(termostabilligi, 
xromatografiya 
qilingandagi 
va 
sedimentatsiyalanishi 
xususiyatlari) sodir bo‘lgan. Mazkur ferment hujarada avvaldan virus bilan 
kasallanmasidan bor bo‘lib keyinchalik u modifikatsiyaga uchragan bo‘lishi ham 
mumkin degan fikrlar bor.
SHunday qilib, ko‘rib turibmizki, ba’zan virus infeksisidan so‘ng tRNK da 
va aminoatsil-tRNK-sintetazada ma’lum o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Bu 
o‘zgarishlar 
hujayrada 
virus 
bilan 
kasallanmasdan 
oldin 
bo‘lgan 
makromolekulalarni modifikatsiyalanishi ham bo‘lishi mumkin. Boshqa 

---