1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

 
5.7-rasm. Turistik mahsulotni sotishning 3-sxemasi 
Turistik firmalar hududdan tashqarida joylashgan hollarda turmahsulotni sotish 
ulgurji turoperatorlardan foydalaniladi. Ulgurji turoperatorlar (wholesalers)– 
vositachi hisoblanib, mamlakat ichidagi va xorijiy turlarni markazlashtirilgan tartibda 
sotishni amalga oshiradilar. Ayrim ulgurji turoperatorlar mayda turoperatorlar 
tomonidan yaratilgan inklyuziv- va pekij-turlarni sotishga ixtisoslashadilar. 
Odatda ulgurji turoperatorlar o‘zlarining yirik bo‘lmagan turagentlik yoki 
dilerlar tarmog‘ini tashkil qiladilar. Mayda turagentliklar soni qanchalik ko‘p bo‘lsa 
ulgurji turoperatorlarning turmahsulotni sotish samaradorligi shuncha ortadi. Statistik 
ma’lumotlarga ko‘ra, dunyo bo‘yicha sotilayotgan turmahsulotlarning 80 % dan 
ortig‘i aynan mayda turagentliklar orqali amalga oshiriladi (5.8-rasm). 
Reseptiv 
turoperator(turlarn
i ro'yxatga oladi)
tashabbuskor
turoperator(turistlarni 
reseptiv turoperatorga
yoki turagentlikka 
yo'naltiradi)
turagent
turist

---

136 
5.8-rasm. Turistik mahsulotni sotishning 4-sxemasi 
 
Turizm rivojlangan mamlakatlar va yirik shaharlarda turistik agentliklar soni 
juda ko‘p bo‘ladi. Bu shaharlarda turar joy binolarining birinchi qavatining uchdan 
bir qismi turistik agentliklar tomonidan ijaraga olingan yoki ularga tegishli ofislardan 
iborat. Bundan tashqari ularning aksariyat turmahsulotlari turagentliklar orqali emas, 
balki ofisdan tashqaridagi agentlar orqali amalga oshiriladi. Bu turagentlar jismoniy 
shaxslardan iborat bo‘lib kommivoyajerlar deb ataladi. Aksariyat turistlar 
turmahsulotlar, sayohat dasturlari, kurortlar, sanatoriyalar va mehmonxonalar 
to‘g‘risida ko‘proq o‘z yaqinlaridan so‘rab bilishadi. Shu sababli biz ko‘rib o‘tgan 
sotish sxemasiga yana bir pog‘ona qo‘shiladi. Bu pog‘ona iste’molchilar, aholi va 
potensial mijozlar bilan alohida shug‘ullanadigan jismoniy shaxslardan iborat bo‘ladi. 
Agent
– turistik mahsulotni sotishda ahamiyatli bo‘g‘in hisoblanadi. Agntlar 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotish usulini qo‘llagan holda asosan tanishlari, qarindoshlari va 
hamkasblari o‘rtasida turmahsulotni harid qilish bilan bog‘liq maslahatlar, 
ko‘rsatmalar berishadi (5.9-rasm).