1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

6. Missionerlik sotish. 
Savdo agentlari yoki firma xodimlari tovarlarning 
oxirgi iste’molchiga yetib borguniga qadar tovar haqida turli ma’lumotlarni bevosita 
sotish orqali tarqatib boradilar.
 
O‘rta asrlarda bu turdagi sotuvchi “daydi savdogar” 
deb atalgan. Ular odatda turli ziravorlar, dori-darmonlar, ipak mato va gazlamalar, 
zargarlik buyumlarini haridorlarga yetkazib berishgan. Masalan, bugungi kunda 
farmatsevtika firmalari vrachlarga yangi dori-darmonlar to‘g‘risida telefon orqali 
yoki ularning bepul namunalarini tarqatadilar. Vrachlar o‘z navbatida bemorlarga 
ushbu dori vositalarini sotib olishlari uchun resept yozib beradi. 

---

134 
5.3. Firmada shaxsiy sotishni tashkil qilish 
Odatda bunday sxema bo‘yicha oddiy turistik firmalar sotish faoliyatini amalga 
oshiradilar. Ular asosan o‘zlari ishlab chiqqan turlarni turistlarga sotishni ko‘zda 
tutishadi. Ammo sotishning bunday sxemasi turistik firmalarga kutilgan 
muvaffaqiyatni keltirmaydi. Shu bois ular sotish faoliyatini ko‘pincha turistik 
agentlar xizmati orqali uyg‘unlashtiradilar. Turmahsulotni sotishning bunday sxemasi 
tor mijozlar bazasiga ega firmalar uchun xos (5.5-rasm) 
5.5-rasm. Turistik mahsulotni sotishning 1-sxemasi 
Sotish hajmi yirik bo‘lgan turoperatorlar va turistik firmalar odatda bir necha 
turdagi va turli turistik firmalarning mahsulotlarini sotishda ishtirok etadilar. Shu bois 
ular bir nechta turagentliklarni o‘zida birlashtiradi. Turagentlar o‘z navbatida ko‘p 
sonli (odatda 1000 nafardan ortiq) mijozlarni jalb qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar 
(5.6-rasm). 
5.6-rasm. Turistik mahsulotni sotish 2-sxemasi 
 
Yirik turoperatorlar ko‘p sonli mijozlar bazasiga va potensial ijozlarga ega 
bo‘ladilar. Shaxsiy sotishning samaradorligini oshirish uchun ular odatda sotish 
Reseptiv turoperator
Turist 
Reseptiv 
turoperator
turagent
Turist

---

135 
faoliyatini yirik agentlik tarmog‘iga aylantiradilar. Bunda turagentlar bilan bir vaqtda 
tashabbuskor agentliklar ham ishtirok etadi. 
Turmahsulotlarni sotishning jahon amaliyotida turoperatorlar, qabul qiluvchilar 
va tashabbuskor agentlik(yo‘naltiruvchilar) o‘rtasidagi shartnoma munosabatlari 
muhim rol o‘ynaydi. Bunday turoperatorlar tarmog‘i bir nechta hudud yoki 
mamlakatda joylashgan bo‘lishi ham mumkin. Ammo ularda ulgurji turoperatorlar va 
ulgurji turagentlar o‘rtasidagi chegarani aniqlash muammosi paydo bo‘ladi. Bunda 
ular turistik mahsulotni qayta sotadilar va buning evaziga mukofot, ustama 
ko‘rinishida daromad oladilar. Mamlakatimizdagi aksariyat turistik firmalar o‘zlarini 
turoperator deb hisoblashadilar. Aksincha, ularning ko‘pchiligi ulgurji agentlik va 
tashabbuskor turoperatorlardir. Reseptiv turopereyting qabul qiluvchi operatorlar 
hisoblanib, turistlarga xizmat ko‘rsatish maqsadida turlar va sayohat dasturlarini 
rejalashtiradi, yirik ta’minotchilar (mehmonxona, kurortlar, sanatoriyalar, ommaviy 
ovqatlanish korxonalari) bilan shartnomalar tuzishadi. Reseptiv turoperator va 
tashabbuskor turoperator (yo‘naltiruvchi) o‘rtasida mavsumda yoki muayyan vaqt 
oralig‘ida ta’minotchilardan joylarni ijaraga olish yoki foydalanish uchun 
shartnomalar tuziladi. Keyinchalik esa ularni turmahsulot sifatida sotish uchun 
turagentlarga yo‘naltiradi (5.7-rasm).