1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Idrok etish
. Barcha ruhiy holatlar, hodisalar, xususiyatlar xossalar va inson 
ongining yaxlit mazmuni, egallangan bilimlar, tajribalar, ko‘nikmalar bir davrning 
o‘zida namoyon bo‘lishi, aks ettirishda ishtirok qilishidir. Idrok kishilarning tashqi 
muhitdan kelayotgan axborotlarni qabul qiladi va miyada interpretatsiya qiladi. 
Obe’kt to‘g‘risidagi axborotni qayta ishlashning uchinchi bosqichi qo‘zg‘atuvchini 
mushohada qilish bilan bog‘liqdir. Shunday payt keladiki, bunda rag‘bat ma’lum bir 
ma’no bilan boyiydi. U iste’molchilarda mavjud bo‘lgan bilimlar nuqtai nazaridan 
anglab yetilganligi va rag‘batni qanday turkumlanishiga bog‘liq bo‘ladi.
Qo‘zg‘atuvchini 
turkumlashning 
mohiyati 
xotirada 
saqlanayotgan 
tushunchalardan foydalangan holda rag‘batni anglab yetishdan iboratdir. 
Iste’molchilar xulq-atvoriga ular qanday qilib marketing rag‘batini turkumlashi ta’sir 
etadi. 
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, rag‘batni turkumlash uni baholashga ta’sir 
etishi mumkin, chunki qo‘zg‘atuvchini turkumlashda foydalaniladigan tushunchalar 
ma’lum bir hissiyotlar va munosabatlarni eslatar edi. Ushbu hissiyotlar va 
munosabatlar turkumlanadigan rag‘batlarga o‘tkazilishi mumkin. Shunday qilib, 
turkumlash yetarli darajada muhim omil bo‘lishi mumkin. 

---

131 
Tushunishning yana boshqa bir jihati bo‘lib rag‘batni qayta ishlashda 
erishiladigan faollashtirish darajasi hisoblanadi. Qo‘zg‘atuvchini faollashtirish 
deganda mavjud axborot bilan xotirada saqlanagan axborot o‘rtasidagi integratsiya 
darajasi tushuniladi, ya’ni boshqacha qilib aytilganda qo‘zg‘atuvchi bilan hayot 
tajribasi, inson maqsadlari orasida o‘rnatiladigan shaxsiy aloqalar soni tushuniladi. 
O‘zlashtirish
. Inson mehnat faoliyati davomida o‘z bilimlarini oshirib boradi 
va ularni o‘zlashtiradi. O‘zlashtirish – mehnat davomida unda turli malakalarning 
shakllanishi orqali namoyon bo‘ladi. Insonlarning iste’mol ob’ektlari to‘g‘risidagi 
bilim tajribalari hayoti davomida oshib boradi. Bu o‘zlashtirish- o‘yg‘onish, kuchli va 
kuchsiz qo‘zg‘atuvchilar, javob reaksiyasi va malakaning o‘zaro birikishi natijasida 
ro‘yobga chiqadi deb hisoblaydilar. O‘zlashtirish ob’ektlarni o‘rganish jarayonidagi 
insonning diqqatiga (e’tiboriga) ham bog‘liqdir. 
O‘zlashtirish bilan bog‘liq doimiy harakatlar davomida kishida muayyan 
ob’ektga nisbatan ishonch (e’tiqod) hamda munosabat paydo bo‘ladi. Bu tamoyillar 
o‘z navbatida iste’molchining hatti-harakatiga o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Demak, ishonch 
(e’tiqod) individning u yoki bu narsa to‘g‘risida shakllangan tasavvuridir.