1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Brending
— tovarlarning iste’molchilar ongida afzallik jihatlarini tovar 
belgisi, qadog‘i, reklama murojaati, “seylz promoushn” tadbirlarini amalga oshirish 
orqali shakllantirish, raqib tovarlardan ajralib turishini ta’minlashga qaratilgan 
faoliyat turidir. 
Brending mukammal ishlangan marketing kommunikatsiyasi elementi hamdir. 
U bir vaqtning o‘zida firma haqidagi jumla, kuy, hazil-mutoyiba, ramzlar, grafika va 
rang, kishilar yoki hayvonlar obrazi, esda qoluvchi reklama g‘oyalari va boshqa 
vizual elementlarni o‘zida mujassamlashtiradi. Marketing amaliyotida brending 
texnologiyasi 
tovar 
va 
xizmatlar 
ishlab 
chiqaruvchi, 
sotuvchi 

---

217 
firma(kompaniya)larning vizual, verbal vositalar, tashkiliy harakatlar orqali bozorda 
o‘z nishasini egallashini ta’minlashga qaratilgan tadbirlarni o‘z ichiga oladi
.
Brendingda nafaqat ramzlar va reklama faoliyati, balki tashkiliy omillar ham 
muhim rol o‘ynaydi. Samarali brending quyidagi uch omillar guruhiga bog‘liqdir: 
Birinchi guruh – tovar ishlab chiqarilayotgan geografiq muhit bilan bog‘liq 
bo‘lgan omillar, yoki joy, mintaqa, mamlakat, tarmoq va sohalar
.
Masalan, Fransiya 
modalar mamlakati, Italiya – betakror dizayn va ranglar, Shveysariya – aniqlilik, Ger-
maniya — yuqori sifat va asllilikni anglatadi. Mozel, Reyn, Burgundiya vinolari, 
Shotlandiya viskilari, Belgiya po‘lati, Gollandiya pishloqlari butun dunyoga mashhur 
va ularni kishilar birinchi navbatda harid qiladilar. 
Ikkinchi guruh – ishlab chiqaruvchi firmaning obro‘-e’tibori, nufuzi
.
Mutaxassislar, IBM, “Compac” yoki “Apple” kompyuterlarini, qo‘shiq ishqibozlar 
“Technix”, “Panasonic”, “Sony” kompaniyasining musiqa jihozlari va musiqa 
markazlarini, kiyim ishqibozlari Pier-Karden, Dior, Tom Klaym (Tom Klime) 
firmalarining kiyimlarini birinchi navbatda harid qiladilar. 
Uchinchi guruh – ushbu brendlar tomonidan ishlab chiqariladigan va bozor 
konyunkturasi 
o‘zgarishi bilan modifikatsiyalashib boradigan tovarlarning 
ommaviylashuvi va obro‘-e’tibori. Masalan, “Rolex” qo‘l soatlari, “Pfaff-Zinger” 
tikuv mashinalari, “Apple” kompyuterlari va qo‘l telefonlari, “Nestle” ichimlik 
suvlari. 
Iqtisodiyotning globallashuvi, bozor muhitining jadal o‘zgarishi bilan 
izohlanadigan bugungi davrda brending strategik yo‘nalishga egadir. Ko‘pgina 
brendlar intellektual mulkning himoya qilish muddati davri mobaynida yoki 15-20 yil 
istiqbolga, ayrim hollarda undan ham uzoq muddatga rejalashtirilgan xolda yaratiladi. 
Chunki vaqt o‘tishi davomida brend iste’molchilar ongida shakllanadi va 
mustahkamlanib boradi. 
Ayrim hollarda kompaniyalar o‘zlarining 
brend-imidjini 
to‘laligicha 
o‘zgartirishga ham majbur bo‘lishadi. Bu ulkan tavakkalchilikka ega bo‘lsada, 
muvaffaqqiyatli amalga oshirilganda ulkan bozorni egallash, zamonaviy kompaniyani 
vujudga keltirishi mumkin. Masalan, “GoldStar” kompaniyasi o‘tgan asrning 90-
yillari oxirida “El-ji elektroniks (LG-electronics)”ga almashtirildi va ishlab 
chiqarilayotgan 
mahsulotlarning 
aksariyati 
Xitoy 
mahsulotlari 
bilan 
uyg‘unlashtirishga harakat qilindi. Shu tarzda kompaniya XXI asrning zamonaviy va 
nufuzli brendini yaratdi. 
Brending texnologiyasi, yoki brending jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: 
Birinchi bosqich –
brend formulasini yaratish. Bu davrda firma brendi faqat 
so‘zdan iborat bo‘ladi, yoki faqatgina tovar markasi mustahkamlanishga harakat 
qilinadi. 
Ikkinchi bosqich – 
mikro- va makro omillar tahlili. Bunda marketing muhiti 
(iqtisodiy, siyosiy, texnologik va bozor tendensiyalari), raqobat (segmentdagi asosiy 
raqiblar va boshqa potensial raqiblar), brendning iste’molchi uchun qadrliligi 
(ijtimoiy xususiyatlar, madaniy omillar, tovar qiyofasining xususiyati), bozor 
muhitining dinamikasi ( iste’molchilarning harid xulqining tovar xususiyatlari, brend 
qiyofasiga va reklamaga munosabatlari). 

---

218 
Uchinchi bosqich –
o‘tkazilgan tadqiqotlar asosida miqdoriy va sifat 
ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga olgan ma’lumotlar bazasini shakllantirish, bozordagi 
vaziyatni modellashtirish (arxiv ma’lumotlar tahlili, tovar raqiblar o‘rtasida qanday 
o‘rinda? Kelgusida qanday mavqega erishish mumkin? Bunga qanday erishish 
mumkin? 
To‘rtinchi bosqich –
brendni tayyorlash, matnli, badiiy-grafik, turli shakllar, 
usullar va elementlarda reklama qilish. Tovar sotilishini jadallashtirishga xizmat 
qiluvchi brendning yangi talqinini ishlab chiqish. 
Brendni ma’lum muddat davomida amal qilishi uning muntazam ravishda 
takomillashuviga, yangi elementlash qo‘shilishiga va tovarning qadrliligi oshishiga 
olib keladi.
Brendingning imkoniyatlari juda katta. Bular: 
–
tovarlar sotilish hajmining ko‘payishiga imkon beradi va kelgusida firma 
ishlab chiqarayotgan tovar va tovarlar guruhining iste’molchilar tomonidan 
qadrlanishiga imkon beradi; 
–
reklama mahsulotlarida mamlakat, mintaqa, shaharlarning madaniyati, tarixi 
va an’analarini aks ettirish, iste’molchilarning xulq-atvorini namoyon qilish; 
–
iste’molchilarning milliy g‘ururi, jozibadorlikka, ayrim referent guruhlarga 
taqlidini namoyon qilish; 
–
jamiyat ongida sodir bo‘ladigan ommaviy o‘zgarishlarga tezda moslashish; 
–
ijtimoiy-madaniy muhitdagi taraqqiyot tendensiyalarini ko‘z-ko‘z qilish 
orqali iste’molchilar ishonchini oqlash. 
Samarali brending yaratish – oddiy ish emas. Uning natijaviyligi 
marketologlarning reklama va reklama madaniyatini mohirona bilish, odamlar bilan 
ishlay olish va intellektual mulkdan foydalana bilish malakalariga ega bo‘lishi lozim. 
Bugungi kunda brend nafaqat firma va kompaniyalarning nomi, ramzi, balki 
ularning iste’molchilar bilan kommunikatsiya o‘rnatadigan marketing vositasi 
hamdir. Zamonaviy menejmentva marketing amaliyoti brendni strategik missiya va 
investitsiya ob’ekti sifatida qaraydi. Biroq investitsiya ob’ekti sifatida olib 
qaraydigan bo‘lsak, investitsiyalarning uzoq muddatga mo‘ljallanganligini, bunda 
brendni ob’ekt sifatida kiritishda ma’lum ziddiyatlar mavjudligini ko‘ramiz. Statistik 
ma’lumotlarga qaraganda, dunyodagi mavjud barcha brendlarning 90%dan ko‘prog‘i 
2-3 yil bozorda mavjud bo‘ladi va keyinchalik yo‘qolib ketadi. Ammo bu davr ichida 
u kompaniyalarga katta daromad, yuqori imidj, katta miqyosdagi iste’molchilar va 
haridorlarni to‘plab beradi. Shu orqali kompaniyaning raqobat ustunligini va raqobat 
qobiliyatini oshiradi. Demak, brend nafaqat nom, balki marketing kommunikatsiyasi 
vositasi hisoblanadi. Brendning marketing kommunikatsiyasi sifatida asosiy 
vazifalari buni to‘la-to‘kis tasdiqlaydi. Ya’ni: 
1.