1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

1. PRning “ibtidoiy” davri (20 asrning 40 yillari)
– bunda asosiy e’tibor 
matbuot bilan firmalarning o‘zaro munosabatlariga qaratilgan, OAVlarga 
yo‘naltirilgan “axborotga oid” nomalar, jurnalistlarni firmalar xizmatlariga yollash, 
PR-agentliklarning paydo bo‘lishiga olib kelgan. Ushbu davrga “PR – oshkoralik 
sifatida” modeli mos keladi. Bu bosqichda PRning vazifasi – targ‘ibot va bilvosita 
reklamadan iborat bo‘lgan. Aloqa bir tomonlama va uning mazmunining narsalarning 
haqiqiy holatiga mos kelishi yuqori darajada bo‘lmagan. 
2. PR rivojlanishning ikkinchi bosqichi (20 asrning 50-yillari o‘rtalaridan 
boshlab)
– PR mutaxassislar tomonidan, faqatgina matbuot bilan aloqalarni 
ta’minlashning o‘zigina yetarli emasligini, o‘z harakatlarini, maqsadlarini, tashkil 
etish vazifasi va falsafasini yaxshilab asoslash va tushuntirib berish lozim ekanligini 
anglash; 
maqsadli 
auditoriyalarni 
segmentlash, 
maqsadli 
guruhlar 
bilan 
tabaqalashtirilgan tartibda ish olib borish uslublari rivojlantirila boshlagan. OAVlari 
bilan ishlashga katta e’tibor qaratgan holda, firmaning hayotiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
yoki bilvosita ta’sir ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘lgan ma’lumotlarni jamiyatning 
ma’lum guruhlariga yo‘naltirish zaruriyati ta’kidlab o‘tiladi. Firmaning imidjini 
yaratish va “brend” (“nom”, savdo belgisi)ni boshqarish strategiyalari faol 

---

143 
rivojlantirila boshladi. PRning maqsadi, odatda, aniq yo‘naltirilmagan ma’lumotni 
tarqatishdan iborat bo‘ladi. PR bilan bog‘liq tadqiqotlarning o‘rni hali ham uncha 
ahamiyatga ega emas, faqatgina ma’lumotlarning “ko‘p o‘qilishi” va muloqot 
kanallarining samaradorligi o‘rganilgan. 
3. PR rivojlanishining uchinchi bosqichi (20 asrning 70-yillarining 
o‘rtalaridan boshlab) 
– bozorlarni kengaytirish va parchalab yuborish, marketing 
texnologiyalarning jamiyatning barcha sohalariga yoyilishi natijasida manfaatdor 
bo‘lgan jamoatchilik doirasini kengayishi va firmalarining xalqaro siyosatining 
shakllanishi, multimilliy va multimadaniy strategiyalarning shakllanishi yuz berdi. 
Bu davrda PR ning ikki taraflama kommunikatsiya, qat’iy ishonch, PRning asosiy 
strategiyasiga aylandi. Aloqa ikki tomonlama, biroq muvozanatlashtirilmagan 
(tashkilotlar o‘zlari o‘zgarmagan holda, jamoatning ular haqidagi fikrlarini 
o‘zgartirishga harakat qiladilar). PR bilan bog‘liq tadqiqotlarning ahamiyati sezilarli 
darajada ortdi. Bunda asosan, jamoatning qarashlari, qiziqishlari va ehtiyojlari 
o‘rganila boshlandi. 
4. 
PRning to‘rtinchi davri (20 asrning 80 yillarining oxirlari)
– ommaviy 
axborotning elektron vositalari, Internet va multimedialarning texnologik rivojlanishi 
bilan bog‘liq, ochiq axborot maydonida PR strategiyalar shakllandi. Ushbu davrga 
PRning “ikki tomonlama simmetrik” modeli mos keladi: tashkilot nafaqat 
jamoatchilik qarashlarini shakllantirish, qo‘llab-quvvatlash yoki o‘zgartirishga 
harakat qiladi, balki o‘zi ham o‘zgara boshlaydi. Bu bosqichda PRning asosiy 
maqsadi “o‘zaro hamfikrlik”ni ta’minlashdan iboratdir. Aloqa jarayoni ikki 
tomonlama, o‘zaro ta’sir sub’ektlari sifatida turli guruhlar qatnashishi mumkin, 
asosan tushunish va muloqot qilish muammolari o‘rganiladi. 
Bu davrda PRning ta’sir ko‘rsatish ob’ekti bo‘lib keng jamoatchilik (maqsadli 
auditoriya) xizmat qiladi. PR har doim, ma’lum kanallardan kelib tushadigan 
ma’lumotlar yordamida amalga oshiriladi. Barcha jarayonlar ma’lum sharoitda 
amalga oshiriladi, jamoatning ta’sirlanishi esa teskari aloqa yordamida o‘rganiladi.
Firmalar tomonidan tayyorlangan ma’lumot jamoatchilikka yetkazib berish 
uchun qulay bo‘lgan ko‘rinishda yetkaziladi (shaxslararo muloqot, ommaviy axborot 
vositalarida orqali yetkaziladigan ma’lumot, press-anjumanlar, brifinglar, “davra 
suhbatlari”, ochiq jamoat muhokamalari, prezentatsiyalar va shu kabilarni tashkil 
qilish). Ma’lumot, ob’ekt (jamoat)ga tegishli ravishda ta’sir ko‘rsatgan holda, unga 
ta’sir o‘tkazadi, uning holatini o‘zgartiradi. Bu haqidagi ma’lumotlar qaytuvchi aloqa 
kanallari orqali yetkaziladi va asosiy g‘oyaga va keyingi harakatlarga tuzatishlar 
kiritish uchun foydalaniladi.