1 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

 
2-rasm. Ko„paytiriladigan
hujayralarni yassi tekislikda joylashuvi. 

Ozuqa muhiti og‗irlik kuchi ta‘sirida 

hajmi 70 ml bo‗lgan silindrsimon idishdan 
(1) 350 ml hajmli shishadan tayyorlangan 
o‗stirish idishiga (3) quyiladi. O‗stirish idi-
shida zaharli ta‘sirsiz bo‗lgan polipropilen 
asosida tayyorlangan maxsus substrat tag-
likka hujayralar (quruq massasiga nisbatan 
40-50 g miqdorda) joylashtiriladi. Ozuqa 
moddalari to‗qima orasidagi tirqishlardan 
kapillyar kuchi ta‘sirida sizib o‗tadi va hujayralarga yetib boradi. Shundan 
keyin foydalanilgan ozuqa muhiti maxsus so‗ruvchi nasos qurilmasi (2) yor-
damida so‗rib olinadi va takroriy ravishda rezervuarga quyiladi.

---

33 
Tajribalar ko‗rsatishicha, ushbu tipdagi tizimlarda 
Solanum niger
(itu-
zum) hujayralarini o‗stirish uchun yassi tipdagi, 2,4-D va kinetin qo‗shilgan 
Murasiga-Skuga muhitidan foydalanilganda hujayralar ozuqa muhitida ortofos-
fatlar miqdori o‗zgarishiga nisbatan kuchli sezgirlik namoyon qiladi. Quruq 
massaning ko‗payishi suspenziya tipidagi o‗stirishga nisbatan sekin boradi. 
Hayotiy qobiliyatga ega hujayralar miqdori 70-80% ni tashkil qiladi. Alkaloid-
lar miqdori 7 kundan so‗ng quruq massaga nisbatan olinganda 12 mg/g ga 
ortadi, suspenziyada esa 18 kundan so‗ng alkaloidlar miqdori quruq massaga 
nisbatan 10 mg/g ni tashkil qiladi. Ozuqa muhiti to‗g‗ridan - to‗g‗ri o‗stiri-
layotgan to‗qimaning rangi 3-4 kundan so‗ngra to‗q malla tusga kiradi
. S. niger
hujayralarining rangi och malla tusga ega. Ozuqa bevosita quyilib turadigan 
sohada hujayralar nisbatan yaxshi rivojlanadi va alkaloidlar miqdori ham 
ortadi. Agar bu hujayralar, agar solingan Petri kosachasiga ko‗chirib o‗tkazilsa, 
hujayralarning o‗sishi susayadi va alkaloidlar miqdori ham kamayadi. Qayta 
ko‗chirish, ya‘ni Petri chashkasidan olib, oldingi holatiga qaytarish natijasida 
esa moddalar almashinuvi yana o‗z holiga qaytadi. Agar hujayralar o‗sayotgan 
ozuqa muhitiga ikkilamchi moddalar qo‗shilsa uning samaradorligi yanada 
ortadi. Masalan, kapsatsin sintezida 
Сapsicum fruten-cens
o‗stirilayotgan ozu-
qa muhitiga 5 ml izokaprin kislota solinishi natijasida jarayon samaradorligi 
ming marotabagacha ortadi. Bunda kapsatsin moddasi hujayra ichida yig‗i-
lmasdan ozuqa muhitiga ajratiladi. Immobillangan hujayralar gorizontal usulda 
ozuqa muhitiga ekilganda ular muhitdan ozuqa moddalarini va kislorodni 
o‗zlashtirish xususiyatiga ega bo‗ladi. Hujayralarni kallusga o‗xshash usulda 
joylashtirish o‗sish jarayonini sekinlashtiradi. Umuman bu hujayralarda ikki-
lamchi metobolitlar sintezi yuqori bo‗ladi.
Shunga qaramasdan bu 
usuldan sanoat miqyosida foy-
dalanishning bir qator kamchi-
liklari bor. Qurilmaning gori-
zontal joylashtirilishi ishlashni 
qiyinlashtiradi. Bunda katta 
hajmli maydon talab qilinadi. 
Bu 
kamchiliklarni 
bartaraf 
qilish uchun kolonka tipidagi 
qurilmalardan 
foydalanish 
tavsiya qilinadi. (3-rasm).