|
4–lekciya. Qaraqalpaq milliy xalıq oyını «Qasharman top»tıń ámeliy oynalıw qaǵıydaları
Rejasi.
1. Oyınshılar quramı, ńoreshiler wazıypası.
2. Oyınshılar hám xatkerdiń wazıypaları.
3. Qasharman top oyınınıń kiyimleri hám oyın maydanınıń kólemi.
4. Qasharman top oyınında oyındı oynaw tayaǵı «Dastek» ham maydan bólekleri
Oyınshılar quramı
Ákesiniń hám oziniń, atı ushırasıw hújjetine (buyırtpa) jazılmaǵan hám shıpaker kóriginen ótpegen oyınshılarǵa oyınǵa kiriwge ruxsat etilmeydi. Buǵan bas tóreshi hám xatker tikkeley juwapker.
Topar basshısına, tayarlawshıǵa tóreshiniń, jarıstı shólkemles–tiriwshilerdiń sheshimlerine aralasıwı qadaǵan etiledi hám jazalanadı.
Qasharman top oyınında 40 minut waqıt berilip, hár 20 minuttan 10 minut dem alıs berilip, 2 bólimnen turadı.
Qasharman top oyınında hár bir komandadan 11 oyınshıdan 22 oyınshı maydanǵa túsedi.
Topar basshısı, tayarlawshısı, topar sárdarı jarıstıń ushı–rasıw barısında komanda aǵzalarınıń, qaǵıydalarǵa boysınıp oynawına tártipli ráwishte tikkeley juwapker.
Tóreshilerdiń wazıypası
Hár bir oyınǵa tóreshiler jarıstı ótkeriwshi shólkem tárepinen belgilenedi hám tastıyıqlanadı.
Jarıslarda ushırasıwdı ótkeriw ushın bir bas tóreshi, eki tóreshi, inspektor hám bir xatker belgilenedi.
Tóreshi oyın waqtında oyın qaǵıydalarına tiykarlanıp basqarıp barıwı shárt. Oyın waqtında oyınshılar tárepinen qaǵıyda buzılsa awızsha, sarı kartochka eskertiw beriledi. Egerde oyın barısında oyınshı turpayılıq islese qızıl kartochka berip oyınnan shıǵarıladı.
Bas tóreshi qaǵıyda–rejeleriniń durıs orınlanıwın qadaǵalap baradı. Barlıq narazılıq, tartıs, arza h.t.b nárselerdi sheshedi. qaptal tóreshi toparlardıń orın almasıwına tártip berip, oyınnıń buzılmawın qadaǵalap baradı. Oyın waqtında oyın–shılardı almastırıw qaǵıydaların tekserip barıwı shárt. Bas tóreshi oyın waqtında júz bergen hár qıylı jaǵdaylarǵa qarap (hawa rayınıń buzılıwı, maydanshadaǵı tártipsizlik, oyın–shılardıń jaraqatlanıwı hám t.b) oyındı dawam etiw yamasa waqtınsha toqtatıw, keyinge qaldırıwdı sheshedi. Jarıs ótkere–tuǵın maydanshanıń tayarlıǵın kórip shıǵadı.
Maydanshadaǵı top qaǵıwshı hám toptı qabıl etiwshi oyın–shılardıń háreketlerin qadaǵalap, baqlap baradı. Qasharman top belgidegi (táriptegi) is háreketlerin qadaǵalap baradı.
Táripke juwırıp barıp qaytıw tártibiniń, durıslıǵın, qaǵıydalarınıń, buzılmawın baqlap baradı. Toptı maydanshada joqarıdan qaqshıp alǵan yamasa toptı qarsılasına tiygizgen oyınshını anıqlap, bas tóreshi hám xatkerge xabarlaydı. Maydanshanıń, ishinde tártip buzǵan oyınshını anıqlaydı, eskertiw jasap, bas tóreshini xabardar etedi.
Oyınshılardıń, topar basshılarınıń tártip buzıwların qadaǵalap baradı. Toptı dástek penen urǵan oyınshı óziniń dawında barmasa, ózinen keyin daw alǵan oyınshınıń, dawında bara almasa, awızsha eskertiw, onnan keyin de bara almasa, sarı kartochka hám q minutqa deyin oyınnan shetletiledi. Jaraqatlanǵan oyınshılarǵa járdem beriw kerek ekenligin bas tóreshige xabarlaydı. Oyın baslanbastan burın oyınshılardıń kiyimlerin, ayaq kiyimlerin, dástek, toplardı kózden ótkeredi.
Egerde járdemshi tóreshiler oyın waqtında komandalardıń birewine bolıssa yamasa qáte tóreshilik ece, bas tóreshi tárepinen eskertiliwi (sarı kartochka beriwi) múmkin, onda da járdemshi tóreshi qáte tóreshilik ete berse bas tóreshi tárepinen qızıl kartochka berilip oyınnan shıǵarılıwı múmkin.
Tóreshi kók túrdegi tawardan tigilgen kóylek, qara shalbar (bridjige usaǵan) kiyimlerde bolıwı shárt. Kóylektiń, shep qaptalında qálem hám kartochkalardı salıp qoyatuǵın qalta boladı.
Tárip tóreshisi shep qaptal hám táripke oyınshılardıń óz waqtında kirgen–kirmegenligin, shep qaptal sızıǵınan top ótken ótpegenligin bas tóreshige bayraqshasın kóterip belgi beredi. 30 metrlik belgidegi oń qaptal tóreshisi, oń qaptal sızıqtan toptıń ótkenin hám q0 metrlik belgiden top ótip upay alǵanlıǵı haqqında bas tóreshige bayraqshaları arqalı belgi berip turadı.
Xatkerdiń wazıypası
Jarıstıń bayanatın alıp barıw; oyınshılardıń ákesiniń, óziniń atınıń xám tuwılǵan jılınıń durıs jazılıwın támiyinlew; 2 hám 3 daw alǵan oyınshılardı anıqlap baqlap barıw; 30 metrlik belgiden asıp upay alǵanlıǵı haqqında oyın protokolın jazıp baradı; ushırasıwda Í hám II bólimlerdegi toplaǵan upaylardıń esabın daǵazalap, esittiriw wazıypaların orınlaydı.
Oyınshılardıc wazıypaları
Hár bir oyınshı oyın qaǵıydasın biliwi hám onı durıs orınlawı shárt. Oyın waqtında oyın tóreshilerine tek ǵana topar basshısı hám sárdar ǵana xabarlasıwına ruxsat etiledi. Barlıq sorawlar boyınsha topar basshısı bas tóreshige xabarlasıwına boladı. Oyınshını ózgertiw boyınsha qaptal tóreshige xabarlasıwı múmkin. Biraq qaptal tóreshiniń kórsetpesi boyınsha bas tóreshi tárepinen oyınshını almastırıwǵa ruxsat etiledi.
Oyınshıǵa qadaǵan etiledi:
Oyın toreshileri hám qarsılasları menen aytısıw;
Maydanshada shawqım shıǵarıw;
Oyındı qarsılıq kórsetip irkiw;
Táripke juwırıp baratırǵan yamasa barıp qaytıp kiyatırǵan qarsı tárep oyınshısınıń aldın kes–keslep jol bermew háreketlerin islew;
Qarsılasın shalıp jıǵıw;
Qarsılasınıq kiyiminen uslap tartıp qalıw;
Qarsılas oyınshını maydanshadan iyterip shıǵarıp jiberiw;
Ózliginen maydanshadan shıǵıp ketiw;
Daw bergen waqtında toptı qolaysız, qıysıq etip hawalatıp ılaqtırıp beriw, júdá biyik yamasa pás etip, shıyırıp ılaqgırıp beriw;
Shegara sızıǵınan ótken, táripte qashıwǵa tayarlanıp turǵan yamasa juwırıp kirgen oyınshını top penen urıw;
Bir–birine toptı bası menen yamasa ayaǵı menen jetkerip beriw;
Toptı qaqqanda maydansha sızıǵına jetpey ońǵa, shepke, artqa qaǵıp jiberiw.
Sonday–aq:
– oyınshınıń dástegi topqa tiysin–tiymesin qaǵılıw háreketi tamam bolıp, dástegi jerge qoyılǵannan keyin ǵana, gezektegi daw alıwshı oyınshınıń toptı qaǵıwına ruxsat etiledi.
– daw alıp bolǵan oyınshı ekinshi oyınshı toptı qaǵıp bolıwdan táripke qashıwı shárt.
Do'stlaringiz bilan baham: |
