1. Ота дарвоза Ассалому алайкум!

7. Саййид Аълоуддин мақбараси

Саййид Алоуддин мақбараси Ичон – Қалъа архитектура ёдгорликлари ичида қадимийларидан бири бўлиб, ХIV аср ёдгорлигидир. У қалъанинг ғарбий дарвозасига яқин жойлашган Муҳаммад Ниёз девонбеги мадрасасининг шарқий томонида бўлиб, пештоқли, квадрат шаклдаги икки хона – зиёратхона (хонақоҳ) ва гўрхонадан иборат. Мақбаранинг зиёратхонаси баланд ва катта гумбаз билан ёпилган, қабрхона эса кичик гумбаз билан бостирилган. Қабрхона билан зиёратхонани ёғоч панжара ажратиб туради. Ички деворлар ганч билан сувалган. ХIV аср тарихчиларидан Имом Ёфий ва Аҳмад Розий хоразмлик машҳур шайхлар рўйхатига Саййид Алоуддинни ҳам киритиб, уни шайх Нажмиддин Кубродан кейин йирик шайх бўлган дейдилар. Бу сўзларни Абдураҳмон Жомийнинг “Нафаҳот ал-унс” (Дўстларнинг нафаси) китобидан ҳам ўқиса бўлади. Алишер Навоийнинг “Насойим ул-муҳаббат” асарида жумладан қуйидагиларни ўқиймиз,-“Шайх Алоуддин Хоразмий бузург имом Ёфий билан яқин сирдош бўлган экан. Имом Ёфийга айтган эканларки, беихтиёр ҳаж сафарига борар экан. Унга бу буйруқ экан”.

Худойберди Қўшмуҳаммад ўғли “Дили ғаройиб”да шундай ёзади,-“Хива қалъасининг ичинда Саййид Алоуддин Хивақийнинг қабри бор ва 300 улуғ машойих ётгандурлар. Ва ташқарисинда ҳазрат шайх Абул Вафойи Хоразмий (ХV аср) ва унинг атрофида яна минг нафар шайх осудадирлар”.
Мақбара деворидаги ёзувларга қараганда “Барча илмларнинг калитдори” номини ҳам олган шайх Саййид Алоуддиннинг мақбараси унинг шогирди ва муриди нақшбандийлар мазҳабининг таниқли намояндаси сўфи Амир Кулол томонидан қурилган экан.
Мақбарада иккита қабр бўлиб, биттасида Саййид Алоуддин мангуликка бош қўйган, иккинчиси эса бўш турибди. Аслида қабр битта, фақат унинг устидаги сағанача иккита бўлгани учун икки қабр тасаввурини беради. Қабр жуда чиройли яшил, кўк ва оқ рангли кошинлар билан қопланган. Бу кошинлардаги барча нақш гуллари бўртмалилиги билан одатдан ташқари бир гўзаллик кашф этади.
ХIII-ХIV асрларда Хоразм кошинпазлик санъати ўзининг сифати ва бадиий жиҳозланиши билан юксакликка чиққан эди. Саййид Алоуддин қабридаги чиройли кошинлар Хивада ягона бўлиб, унинг тенгдоши ва ўхшаши Кўҳна Урганчдаги Шайх Нажмиддин Кубро мақбарасида, Самарқанддаги Амир Темурнинг синглиси Туркан ака мақбараси пештоқида ва Шоҳи Зиндадаги Қусам ибн Аббос қабрида учрайди.
Қабр устидаги иккита сағаначанинг бош ва оёқ учларида оппоқ ёзувлар кўриниб турибди. Бу ёзувларнинг тўртталасида ҳам бир хил мазмундаги сўзлар битилган, ёзув араб тилида ва сулс хатида бўлиб, шундай ўқилади.