1. O’rta Osiyo – sharqning yuksak manaviyat va yirik tafakkur markazi

3. Sharq mutafakkirlarining farzand tarbiyasi haqidagi fikrlari.
Farobiy bilimidan marifatli yetuk odamning obrazini tasvirlar ekan, bunday deydi: «Har kimki ilm xikmatni organmagan desa, uni yoshligidan boshlasin, sog’ – salomatligi yaxshi bolsin, yaxshi ahloq va odobi bolsin, so’zining uddasidan chiqsin, yomon ishlardan saqlangan bolsin, barcha qonun – qoidalarni bilsin, bilimdan va notiq bolsin, ilmli va dono kishilarni xurmat qilsin, ilm va ahli ilmdan mol – dunyosini ayamasin, barcha real moddiy narsalar togrisida bilimga ega bolsin».
Bu fikrlardan Farobiyning talim – tarbiyada yoshlarni mukammal inson qilib tarbiyalashda xususan, aqliy – axloqiy tarbiyada aloxida etibor berganligi korinib turibdi, uning etiqodicha, bilim, marifat, albatta yaxshi axloq bilan bezatmogi lozim, aks holda kutilgan maqsadga erishilmaydi, bola yetuk bolib yetishmaydi.
Ibn Sino bola tarbiyasi va tarbiya usullari haqida qimmatli fikrlarini bildirgan. Ibn Sino bolaning axloqiy tarbiyasi haqida bildirgan fikrlarida uy – rozgor tutish masalalari xususida ham soz yuritadi. Bolani tarbiyalash oila ota – onaning asosiy maqsadi va vazifasidir. o’z kamchiliklarini tuzatishga qodir bolgan ota – ona tarbiyachi bo’lishi mumkin.
Axloqiy tarbiyada eng muxim vositalar bolaning nafsoniyatiga, gururiga tegmagan holda, yakkama – yakka suxbatga bo’lish unga nasixat qilishdir Ibn Sino bolada axloqiy xususiyatlarni mehnat, jismoniy aqliy tarbiya bilan ozviy birlikda shakllantirishni, uni inson qilib kamol toptirishda asosiy omil deb biladi.
Yusuf Xos Xojibning uqtirishicha har bir kishi jamiyatga munosib bolib kamol topmogi kerak. Buning uchun u tugilgan kundan bolab zarur tarbiyani olmogi lozim. U qobil qizning tarbiyasi haqida fikr yuritar ekan, ularning ozlariga xos xususiyatiga etibor berishni takidlaydi. Farzandlar tarbiyasi nihoyatda erta boshlanmogi shart. Shundagina ularning noorin xatti – harakatlariga berilishining oldi olinadi.
Mirzo Ulugbekning oila muhiti soglom avlodni yetishtirish haqidagi fikrlari shundan iboratki, alloma uqtirishicha, bolaning bilim olishiga bolgan qiziqish, xavasini oshirishda u tarbiyalanayotgan muxit muxim orinni egallaydi. Oilada ota – onalar ayniqsa oqimishli ota – onalar o’z farzandlarining haqiqiy inson bolib kamol topishiga aloxida etibor berishlari lozim.
Alisher Navoiy bolaning voyaga yetishida, kamol topishida tarbiyaning kuchi va qudratiga alohida etibor beradi. Tarbiya natijasida bolaning foydali va yetuk kishi bolib osishiga ishonadi. Yosh bolaning juda kichik yoshidan boshlab tarbiyalamoq zarur.
Tarbiya insonga ozida yaxshi odat va fazilatlar xosil qilishga yordam beradi. U odam shaxsi kishilar bilan munosabatda, ayniqsa kishilarning bir – birlariga bolgan ruxiy manaviy tasirlari natijasida tarkib topadi deb voyaga yetkazishda asosiy omillardan biri tarbiya ekanligi oqtiradi Voiz Al – Koshifiyning oqtirishicha insonni talim – tarbiya orqali qayta tarbiyalash aqliy qobilyatni ostirish mumkin.
Koshifiy o’zining pedagogik qarashlaricha bolalarda mustaqil fikrlash qobiliyatini ostirish masalasiga aloxida etibor beradi. Ota – onalar muallimlardan bu masalaga aloxida axamiyat berishni talab etadi. Bu masalada oilaviy hamda tashqi muxit muxim orin tutadi. Bola togri sozli, vadaga vafodor, yaxshi xulqli qilib tarbyalanishi kerak.
Jaloliddin Davoniy ota – onaning bolani tarbiyalashdagi axamiyatiga keng toxtalgandi. Uning fikricha oila tarbiyasida ota ham, ona ham teng huquqli, teng ishtirok etishi bolaning yaxshi xulq – odob qoidalarini muayyan bir kasbni egallashiga komaklashishi ilm – fan va kasb – hunar egallashining moddiy asosi bolmishoziq – ovqat, kiyim – kechak, kerakli buyum va jixozlarni yetkazib berish uchun jozibalik korsatishi kerak.
Sharq mumtoz adabiyotining buyuk namoyondalaridan biri Muslixiddin Sadi Sheroziy Sheroz shaxrida 1184 yilda tugildi. Sadining fikricha, oila, bolaning baxti, kelajagi uchun zamin yaratuvchidir. Oilada asosiy tayanch otadir. U masuliyatli tarbiyachidir. Ota o’z bolalarini tarbiyalashi, oqitishi, hunarga orgatishi, jismonan chiniqtirishi kerak.
Mirzo Ulugbekning oila muhiti soglom avlodni yetishtirish haqidagi fikrlari shundan iboratki, alloma uqtirishicha, bolaning bilim olishiga bolgan qiziqish, xavasini oshirishda u tarbiyalanayotgan muxit muxim orinni egallaydi. Oilada ota – onalar ayniqsa oqimishli ota – onalar o’z farzandlarining haqiqiy inson bolib kamol topishiga aloxida etibor berishlari lozim.
Alisher Navoiy bolaning voyaga yetishida, kamol topishida tarbiyaning kuchi va qudratiga alohida etibor beradi. Tarbiya natijasida bolaning foydali va yetuk kishi bolib osishiga ishonadi. Yosh bolaning juda kichik yoshidan boshlab tarbiyalamoq zarur. Tarbiya insonga ozida yaxshi odat va fazilatlar xosil qilishga yordam beradi. U odam shaxsi kishilar bilan munosabatda, ayniqsa kishilarning bir – birlariga bolgan ruxiy manaviy tasirlari natijasida tarkib topadi deb voyaga yetkazishda asosiy omillardan biri tarbiya ekanligi uqtiradi.
Voiz Al – Koshifiyning uqtirishicha insonni talim – tarbiya orqali qayta tarbiyalash aqliy qobilyatni ostirish mumkin. Koshifiy o’zining pedagogik qarashlaricha bolalarda mustaqil fikrlash qobiliyatini ostirish masalasiga aloxida etibor beradi. Ota – onalar muallimlardan bu masalaga aloxida axamiyat berishni talab etadi. Bu masalada oilaviy hamda tashqi muxit muxim orin tutadi. Bola togri sozli, vadaga vafodor, yaxshi xulqli qilib tarbyalanishi kerak.
Jaloliddin Davoniy ota – onaning bolani tarbiyalashdagi axamiyatiga keng toxtalgandi. Uning fikricha oila tarbiyasida ota ham, ona ham teng huquqli, teng ishtirok etishi bolaning yaxshi xulq – odob qoidalarini muayyan bir kasbni egallashiga komaklashishi ilm – fan va kasb – hunar egallashining moddiy asosi bolmishoziq – ovqat, kiyim – kechak, kerakli buyum va jixozlarni yetkazib berish uchun jozibalik korsatishi kerak.
Sharq mumtoz adabiyotining buyuk namoyondalaridan biri Muslixiddin Sadi Sheroziy Sheroz shaxrida 1184 yilda tugildi. Sadining fikricha, oila, bolaning baxti, kelajagi uchun zamin yaratuvchidir. Oilada asosiy tayanch otadir. U masuliyatli tarbiyachidir. Ota o’z bolalarini tarbiyalashi, oqitishi, hunarga orgatishi, jismonan chiniqtirishi kerak.
XIX asr O’zbek ijtimoiy va adabiy xayotning yirik vakillaridan biri Komil Xorazimiy o’z asarlarida marifat axloqiy kamolot, vatanparvarlik goyalarini olga surdi.U ilm-marifatning xalq, jamiyat farovonligiga, insonning axloq kamolatida tutgan orni, axloqiy va nafosat tarbiyasini uzviy birligi xaqidagi pedagokik fikrlarini xam bayon etadi. Komil Xorazimiyning fikricha ilm-xunar, ilm-marifat inson axloqiy kamoloti, ijtimoiy manaviy xayotning rivoji uchun xizmat qilishi kerak. Kamtarlik eskirmaydigan, eng gozal insoniy fazilatdir. Bu fazilatlarga ega bolganlar obro-etiborli komil insonlardir. Kamtarlik insonni turli noxushlikdan xijolatdan saqlaydi.
Shoir tarixshunos, tarjimon va xattot Munis Xorazmiy tilga kop erk bermaslikni maslaxat beradi. Uning takidlashicha, ortqcha sozmonlik kishi boshiga olin orniga qattiq tosh bolib tegishi mumkin. Shoir yomon sozli, ozor beruvchi murodlar sifatini tasvirlab, kishilarni jumladan yoshlarni ular bilan xamsuxbat bolmaslikka undaydi. Munis Xorazmiy o’z asarlarida xalqni adolatli, ongli, bilimli bo’lishga, jaxolatdan yiroq turishga davat etadi, uning fikiricha, adolat sharaf korki, osoyishtali, xushnutlikdir. U yoshlarni kamtarlik bilan muloqotda bo’lishga, ularni hurmat qilib ezozlashga chorlaydi. Munis Xorazmiyning asarlariga bayon etilgan talim – tarbiyaga oid fikrlar faqat u yashagan davr uchun emas, balki xozirgi davr uchun ham qimmatlidir.
Mohlar oyim Nodiraning inson va tabiatiga nisbatan qarashlariga faqat shaxsiy tuygu emas, balki yoshlar tarbiyasida milliy ananalarning roli haqidagi fikrlari ham namoyondir. Nodiraning tarbiya haqidagi qarashlarida insonparvarlik goyalari-adolat, insof, xalq manfaati muxim orinni egallaydi. Nodira xayotning tub mohiyatini yaxshilik binosini barpo etishdan iborat deb biladi. Uning fikricha, kimki tiriklik chogida yaxshilik bunyod etgan boladi, o’zining bu ezgu ishlari bilan ozidan keyin hayotda yorqin xotira qoldiradi. Umuman, Nodira o’z sherlarida barkamol insonni uluglaydi. Talim – tarbiyaga oid kop foydali ogitlarni bayon etdi.
Buyuk shoir va olim, fors – tojik mumtoz adabiyotning ulug namoyondasi Nuriddin Abduraxmon Jomiy o’zidan keyin turli fan, adabiyot, jumladan pedagogikaga doir olmas meros qoldiradi. U o’z asarlarida, ayniqsa, nasriy yolda yozilgan «Baxoriston» asarida talim – tarbiya masalalari xususida fikr bildirdi. Jomiy o’z asarlarida yoshlarni ilmlarini egallashga davat etadi. U o’z pedagogik qrashlarida kishilarni adolat, xushmuomalalik va dono soz bilan zulmkorlarga masir etishga davat etadi. Allomaning uqtirishicha, bolaning bilim olishga bolgan qiziqishi, havasini oshirishda u tarbiyalanayotgan muxit muxim orinni egallaydi. Oilada ota – onalar ayniqsa, oqimishli ota – onalar o’z farzandlarining xaqiqiy inson bolib kamol topishiga aloxida etibor berishlari lozim.

4. Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Karimov I.A. O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqiyot yoli. T: O’zbekiston, 1992yil
2. Karimov I.A. O’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura T: O’zbekiston, 1993 yil.
3. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yoq. T: Sharq, 1998 yil.
4. Karimov I.A. Istiqlol va manaviyat. T: O’zbekiston, 1994 yil. Adabiyotlar.