1. Organik moddalarni ajratish usullari

4.Metanning olinishi va uning xossalari

Reaktiv va materiallar: sirka kislotaning natriyli tuzi, natron ohak, xlorid kislota (1:1), kerosin, benzin, bromli suv, kaliy permanganat eritmasi, quruq probirka, shtativ, chinni kosacha.

Quruq probirkaga uning 2/3 hajmigacha (2-3 g) natriy atsetat bilan natron ohak (1:2 og’irlik nisbatda) aralashmasidan solib, probirkani shtativ qisqichiga qiyalatib o’rnating (7-rasm). Probirkaning og’zini gaz o’tkazgich nayi bor tiqin bilan berkiting.

Ikkita probirkaning birinchisiga bromli suv, ikkinchisiga 1 % li kaliy permanganat eritmasi soling va shtativga o’rnating. So’ngra aralashmali probirkani qizdiring, bunda quyidagi sxema bo’yicha metan ajralib chiqadi:

200 0C

CH3COONa + NaOH CH4↑ + Na2CO3

5. Izomeriya

Organik moddalarning xossalari faqat ularning tarkibigagina emas, balki molekulada atomlarning o‘zaro birikish tartibiga ham bogilq. Masalan, etil spirt (vino spirti) bilan dimetil efirning tarkibi bitta empirik formula C,H 60 bilan ifodalanadi, lekin ularning xossalari turlicha: etil spirt — qaynash temperaturasi 78,3 °C bo’lgan suyuqlik, dimetil efir esa — 23,6 °C da suyuqlikka aylanadigan gaz.

CH3COONa + NaOH CH4↑ + Na2CO3 o t

Tarkibi va molekular massasi bir xil, lekin molekulalarning tuzilishi har xil, shu sababli xossalari ham turlicha bo’lgan moddalar izomerlar deyiladi.

Organik kimyoning rivojlanishi jarayonida izomeriya tushunchasi chuqurlashib, fazoviy kimyo tasavvurlari hisobiga yangi mazmun bilan boyida. Hozirgi vaqtda izomerlar deb, tarkibi bir xil, ammo ularning fazoda joylashishi bilan farqlanadigan birikmalarga aytiladi. Shu ta’rifga ko’ra izomerlar ikkita asosiy guruhga bo’linadi: tuzilish izomerlari va fazoviy izomerlar.

Tuzilish izomerlari kimyoviy tuzilishi bilan o’zaro farqlanadi, shuning uchun ular tuzilish izomerlari deb ataladi. Butan va izobutan tuzilish izomerlariga misol bo’ladi:

C4H10 CH3 – CH2 – CH2 – CH3 CH3 – CH –CH3

butan | CH3 izobutan

Tuzilish izomerlari, o’z navbatida, qator guruhlarga bo’linadi:

1. Zanjir izomerlari (yuqorida ko’rib o’tilgan butan va izobutan).

2. Holat izomerlari:

a) karrali bog’larning holatiga ko’ra

C4H8 CH2 = CH — CH2 — CH3 CH3 — CH = CH — CH3

1-buten 2-buten

b) funksional guruhlarning holatiga ko’ra

C4H8O CH3 — CH2 — CH2OH CH3 — CHOH — CH3

1-propanol 2-propanol

3. Funksional guruhlar izomeriyasi:

O CH3 — C — CH3

C3H6O CH3 — CH2 — C ||H O

propanol propanol

Tuzilish izomerlari organik birikmalarning ko’p sonliligining sabablaridan biridir. Masalan, C13H28 tarkibli to’yingan uglevodorodga 802 ta, C20H42 tarkibligiga esa 366319 ta isomer to’g’ri keladi.