1 О. Машарипов, тми

www.interfinance.uz
 
10
муддатли активларга айирбошлаш пул иштирок этмайдиган инвестицион ва 
молиявий 
муомалаларга 
мисол 
бўлиши 
мумкин. 
Пул 
иштирок 
этмайдиган 
муомалалар 
асосий 
фаолиятга 
тааллуқли 
бартер 
(мавоза) 
муомалаларида 
намоён 
бўлиши 
мумкин. 
Айрим 
корхоналарда 
пул 
иштирок 
этмайдиган 
муомалаларнинг 
мазкур 
тури 
реализацияга 
дойр 
муомалаларнинг 
катта 
қисмини 
ташкил 
этиши мумкин. Шу боисдан, бизнинг фикримизча, пул иштирокисиз 
амалга
ошириладиган
муомалаларни
(хусусан
бартер 
муомалаларини) тўғри очиб бериш пул оқимлари тўғрисидаги ҳисоботни тузиш 
ва таҳлил қилишда муҳим аҳамиятга эга. 
Умуман пул иштирок этмайдиган инвестицион ва молиявий муомалалар пул 
маблағларининг келажакдаги оқимига таъсир кўрсатади. Пул иштирок 
этмайдиган муомалалар тўғрисидаги ахборотлар пул оқимлари тўғрисидаги 
ҳисоботга илова сифатида берилишини таклиф қиламиз. 
Ҳозирги вақтда бухгалтерия ҳисоби миллий стандартлари пул иштирок 
этмайдиган инвестицион ва молиявий муомалалар ҳамда асосий фаолият бўйича 
ахборотларни тақдим этишни талаб қилмайди. 
Бухгалтерия ҳисоби касса усули бўйича юритилганида даромадлар пул 
маблағлари олинган пайтда, харажатлар эса тўланган пайтда ҳисобга олинади. 
Бундай тартиб асосан корхонанинг асосий фаолиятидан олинган пул маблағлари 
ҳаракатига эътиборни қаратиш зарур бўлганида жуда қулай ҳисобланади. 
Ҳақиқатда корхона асосий фаолиятидан олинган пул маблағлари ҳаракатининг 
соф натижаси унинг касса усули бўйича ҳисобланган фойдасига тенг бўлади. 
Асосий фаолиятдан олинган пул маблағлари ҳаракатининг соф шатижасини 
ҳисоб-китоб қилиш учун ҳисоб-китоб базасини ҳисоблаш усулидан касса усулига 
ўзгартириш талаб қилинади. 
Ҳисоб - китоб қилишнинг тўғри усули операцион фаолият пул киримлари ва 
тўловларининг асосий тоифаларини ҳисобга олади ва моҳиятига кўра, касса усули 
асосида тузилган, молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботга ўхшайди. Ҳисоб-
китоб қилишнинг тўғри усулини қўллашда пул маблағлари суммаларини ҳар хил 
тоифалари бўйича, ёки корхона пул маблағларини таҳлил қилиш ва туркумлаш 
йўли билан, ёки бўлмаса ҳисоблаб қўйиш усули асосида ҳисоб-китоб қилинган 
даромадлар ва харажатларни, касса усули асосида ҳисоб-китоб қилинган, тег-
ишли суммаларга қайта ҳисоблаб ўтказиш йўли билан аниқлаш мумкин. 
Кўпчилик корхоналарда жуда катта миқдордаги пул муомалалари амалга 
оширилиб, бу операцион фаолиятдан олинган пул маблағларини аниқлаш учун 
уларни таҳлил қилиш ва туркумлашни жудаям қийинлаштириб юборади. Ҳисобга 
олиб қўйиш принципи бўйича ҳисобда акс эттирилган суммаларни асос
сифатида қабул қилиш энг самаралироқ услуби ҳисобланади. 

---

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий-электрон журнали. № 3, декабрь, 2016 йил