1. Nazariy qism

Ishqor bilan cho’ktirish va elektrolitik cho’ktirish usullari
Oltinni desorbsiyalash natijasida regenerat xom ashyosi olinib uning tarkibida oltin miqdori litiriga 0,5-2g/l ni tashkil qiladi. Qo’shimcha metallar sifatida regenerat xom ashyosida mis, temir va boshqa metallar uchraydi.
Tiomachevinali eritmalardan oltin va kumushni cho’ktirishning bir necha usullari mavjud: sementatsiyalash, ishqorda cho’ktirish, anod ishtirokida elektrolizlash. Birinchi usul nodir metallarni ulardan faolroq bo’lgan metallar (rux, qo’rg’oshin va alyuminiy) bilan TM eritmalaridan ajratish hisoblanadi.
Tiomochevinali eritmalardan oltin va kumush bir qancha usullar yordamida cho’ktiriladi. Bularga quyidagi usullar kiradi:
1) Qo’rgoshin yordamida cho’ktirish.Qo’rg’oshinning oksidalanish energiyasi oltinnikidan kam bo’lgani uchun oltinni siqib chiqaradi. Eritmaga qo’rg’oshin kukuni aralashtirilganda quyidagi reaksiya sodir bo’ladi:
2Au[SC(NH₂)₂]Cl + Pb = 2Au + Pb [SC(NH₂)₂]₄C1₂ (130)
Kumushning cho’kishi ham xuddi shu reaksiya bo’yicha boradi. 1g oltinga 20-30g qo’rgoshin sarflanadi. Bu jarayonning kamchiligi eritmaning qo’rg’oshin bilan ifloslanishidir. Bu esa TM eritmasini qayta ishlashga yo’l qo’ymaydi va shu bilan bir qatorda TMni sulfat kislotali eritmalari uchun qo’rgoshin samarasizdir.
2) Rux yordamida cho’ktirish. Dastlab eritma soda yordamida muhiti pH = 6-7 bo’lgunga qadar neytrallanadi, keyin esa 1 g oltinga 3-4 g miqdorda rux kukuni qo’shiladi. Eritma 2-3 soat davomida aralashtiriladi. Oltin quyidagi reaksiya bo'yicha cho’kadi:
{Au[SC(NH₂)₂] ₂}₂SО₄ + Zn = 2Au + Zn [SC(NH₂)₂]₄SО₄(131)
Oltin va kumushni cho’ktirgandan keyin eritmaga soda qo’shiladi va muhit pH 9-10 gacha yetkaziladi. Ruxni bir qismini gidroksid ko’rinishida cho’ktirish uchun soda qo’shiladi. Filtrlangan cho’kma tarkibida 6-10 %gacha oltin bo’ladi va u sulfat va xlorid kislota bilan qayta ishlanadi. Eritma desorbsiya jarayoniga qaytariladi. Jarayonning kamchiligi: cho’kmaning past sifatli tarkibi, reagentlarning ko’p sarf bo’lishi (soda, rux kukuni, kislota) va qaytadigan eritmaning rux, soda, natriy xlorid tuzlari bilan ifloslanishi.
3) Alyuminiy bilan cho’ktirish. Jarayonda alyuminiy kukuni 95 % gacha 0,074 mm yiriklikda yanchilgan bo’ladi. Cho’ktirish quyidagi reaksiya bo`yicha boradi:
3[Au(TM)₂]₂SO₄+ 2Al = 6Au + 12TM + A1₂(SO₄)₃. (132)
1g oltinga 3g alyuminiy sarf bo’ladi. Reaksiyaning davomiyligi 20^oC da 4 soatni tashkil qiladi. Cho’kma tarkibida oltinning konsentratsiyasi 25%gacha bo’ladi. Eritmada qolgan oltinning miqdori 2-5 ml/g ga teng. Cho’kma tarkibidagi alyuminiyni ajratish uchun natriy ishqorining 5% li eritmasi bilan 3 soat davomida qayta ishlanadi natijada cho’kmadagi oltin miqdori 85% gacha yetadi. Jarayonning kamchiligi: cho’kmaning past sifatli tarkibi, reagentlarning ko’p sarf bo’lishi (alyuminiy kukuni, kislota) va qaytadigan eritmaning alyuminiy sulfat tuzlari bilan ifloslanishidir.