1. Мукаддима маълумот дар бораи фан

84.Омезиш-як навъи забонхо.
Омезиш як навъи таъсири забонҳо ба ҳамдигар мебошад. Ин ҳодиса аз қадим вуҷуд дорад. Омезиш ҳам дар давраи ташаккули забонҳои қабила, ҳам халқият ва хам миллат дучор мешаванд. Ҳаминро ҳам бояд қайд кард, ки ҳам забонҳои хеш ва ҳам бегона ба якдигар омезиш ёфта метавонанд. Доир ба ин намуди таъсири забонҳо ба якдигар фикрҳои гуногун мавҷуд аст. Ба ақидаи Марр, ҳангоми омезиши ду забон як забони наве ба амал меояд, ки аз он ду забон ба куллй фарк мекунад. Ғайр аз ин гўё ин ҳодиса якбора ба таври таркиш рўй медода бошад. Ин фикр то Марр ҳам буд. Онро дар консепсияи лингвистии Август Шлейхер ҳам мушоҳида кардан мумкин аст. Ин фикр дар Ш.лейхер вобаста ба ақидаи натурбиологии ў ба амал омадааст. Вай ба қонунҳои табиат такя намуда ба ин хулоса омадааст, чунки дар табиат ду намуд - растанй ва ҳайвон бо ҳам омезиш ёбад, навъи тамоман нав ба амал меояд. Ба фикри Гумбольд, ҳангоми омезиши ду забон яке аз забонҳо, ки нисбатан фаьол аст, галаба мекунад. Ин ақида низ ғалат аст, чунки ҳангоми омезиш ҳамон забон ғалаба мекунад, ки соҳибонаш ғалаба кардаанд. Фикри он, омезиш якбора ба амал меояд, низ ғалат асг. Омезиши забонҳо низ бо ду роҳ - роҳи осоишта ва зўрй ба амал меояд. Тарзи осоиштаи он дар натиҷаи садсолаҳо дар ҳамсоягй зиндагй кардани ду халқ ба амал меояд. Масалан, забони оҷорй бо гурчй, қипчоқй бо ўзбекй омезиш ёфтааст. Бо роҳи зўрй ба амал омадани омезиш низ мушоҳида мешавад. Баъзан як халқ халқи дигарро ба иҳотаи худ хеле дуру дароз мегирад, дар натиҷа он будан забони мағлуб аз байн меравад. Вале ба забони ғолиб калимаҳои зиёди худро медиҳад. Ба ин юнониҳое, ки дар Туркия зиндагй мекунанд, ё хоразмиҳое. ки дар иҳотаи халқҳои туркзабон буданд, мисол шуда метавонад. Дар натиҷаи ин омезиш забони юнонй ва хоразмй аз байн рафтааст. Инро субстрат меноманд.
Таъсири тарафайн. Навъи сеюми таъсири забонхоро ба ҳамдигар таъсири дутарафа меноманд. Ин намуд низ дар тамоми давраҳои гараққиёти забонҳо мушоҳида мешавад. Ин навъи таъсири забонҳо ба ҳамдигар дар натиҷаи дар ҳамсоягй зиндагй кардани халқҳо ба амал меояд. Ин намуд ба хешу бегона будани забонҳо вобастагӣ кадорад. Масалан, халқҳои тоҷику ўзбек, арману гурчӣ ва ё русу украин, ки чуфти аввалу дуюм забонҳои бегона аст, дар натиҷаи чандин асрҳо боз дар ҳамсоягй умр ба сар бурда бо ҳам муносибати иқтисодй, маданй ва сиёсй доштанд.