1-modul.“Materialshunoslik” 1-mavzu: Kirish

QATTIQ QOTISHMA.
Qattiq eritmalar deb shunday fazaga aytiladiki, bunda komponentlarning birining kristallik panjarasi saqlanib, ikkinchi komponentning atomlari birinchi komponentning kristallik panjarasida joylashadi va shu bilan birgalikda kristallik panjarasi o’lchamlarini o’zgartiradi.
Shunday qilib, qattiq eritma ikki yoki undan ortiq komponentdan tashkil topgan bo’lib, bir xil kristall panjaraga ega va bitta fazadan iborat bo’ladi, cheklanmagan miqdorda eriydi. Na, Ca, K, Pb, Sr atom diametrlari katta bo’lgani uchun Fe, Cu, Ag da erimaydi. Joriy etish yo’li bilan hosil qilinadigan qattiq eritmalar-eriydigan elementning atom diametri kichik bo’lgan taqdirda olinadi. Bu tipdagi qattiq eritmalar metall (temir, molibden, xrom va boshqa shunga o’xshash) da atom o’lchamlari kichik bo’lgan S (atom radiusi=0,077 nm), N (atom radiusi=0,071 nm), N (atom radiusi=0,041 nm)larni singishi tufayli olinadi.

Tartibga solingan qattiq eritmalar

Bir qancha qotishmalar (masalan, Cu-Fe, Fe-Al, Fe-Si, Ni-Mn) ning yuqori temperaturalarda bo’sh joyni egallash yo’li bilan hosil qiladigan qattiq eritmalari (komponentlar atomlarining tartibsiz ketma-ketligi asosida hosil qilinadi) sekin sovutilishi yoki uzoq vaqt ma‘lum temperaturada qizdirishda atomlarning qayta joylashishi sodir bo’lib o’tadi. Natijada komponentlar atomlari ma‘lum vaziyat yoki holatda kristall panjarasida joylashadilar.

Nisbatan past temperaturalarda turg’un qattiq eritmalar tartibga solingan qattiq eritmalar yoki o’ta tekis tartibli strukturalar deb ataladi.
Tartibga solingan eritmalar kristallik panjaralari (o’ta tekis tartibli strukturalar) 21- rasmda keltirilgan.
O’ta tekis tartibli strukturaning vujudga kelishi xossalar o’zgarishiga olib keladi. Masalan, permalloy qotishmasida (temir va 78,5% Ni) gi o’ta tekis tartibli strukturalar magnit sezgirlikni keskin yomonlashtirib, qattiqlikni oshishiga, plastiklikning pasayishiga va elektr qarshilikning o’zgarishiga sabab bo’ladi.

а) С_uZ_n б)CuA_u в)Cu₃A_u