1-модул. Maktabgacha ta’limda bolalarni tabiat bilan tanishtirishning nazariy asoslari va tabiat haqida tushuncha

 
Uning fikricha, tarbiya in-songa tabiat in‘om etgan narsaga hsch narsa
 
qo‗shmaydi, balki unda bo‗lgan xislatlarni rivojlantiradi, xolos. 
Frebel tabiatdagi cheksiz rivojlanish haqida va insonning butun hayoti 
davomida kamol topishi haqidagi qimmatli va muhim fikrni keng tashviq qildi. U 

---

bolalarning tabiat haqidagi bilimlarini oshirib borishda tarbiyachining roliga, 
mehnat ta‘limiga katta baho berdi. 
Uning pedagogikada katta nom chiqarishiga sabab, u birin-chi bo‗lib 
«bolalar bog‗chasi» atamasini joriy etdi. Bolalarning tarbiyalanishida, yetilishi va 
rivojlanishida murabbiyalarning roli katta ekanligini aytib, bog‗chalar bir bog‗-u, 
murabbiyalar uning «bog‗boni» deb ta‘rif berdi. 
Frebel 
bolalarni 
tarbiyalashda 
didaktik 
o‗yinlar 
va 
xilma-xil 
mashg‗ulotlarning roli juda katta ekanligini alohida ta‘kidladi. Bu o‗yinlar 
vositasida tarbiya bolalarning tabiiy xususiyatlaridan kelib chiqib, bu ularning 
shakllanishida katta rol o‗ynaydi, deydi. 
Xullas, XIX asrning ikkinchi yarmi XX asrning boshlarida G‗arbiy 
Yevropada Frebel o‗zining nazariyasi bilan pedagogika osmonida yorqin yulduz 
bo‗lib porladi. 
M. Montessori (1870—1952)atoqli italiyalik psixiatr vrach va pedagog, 
imperializm davrida ijtimoiy maktabgacha tarbiya sohasidagi o‗zining ba‘zi 
qimmatli fikrlari bilan nom taratgan olim. 
Montessori aqliy tarbiya o‗rniga, tuyg‗u organlarini tarbiya-lashni birinchi 
o‗ringa qo‗ydi va buning uchun o‗zi didaktik material ishlab chiqdi. Mashqlar 
uchun aqliy jihatdan zaif bo‗lgan bolalarga ishlatiladigan materiallarni asos qilib 
oldi. Mashqlar jarayonida ko‗pincha predmetlarni shakli, vazni va rangiga qarab 
farq qilish, xilma-xil ovoz va hidlarni bilish ko‗nikmalariga qaratilgan edi. 
XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida chet el maktab-gacha tarbiya 
pedagogikasida' kattagina o‗zgarishlar ro‗y berganligini ko‗rish mumkin. Bu 
davrda tabiiyot fanlari biologiya, fnziologiya va ularning asosida psixologiya 
sohasida erishilgan muvaffaqiyatlar munosabati bilan pedagogika va uning muhim 
tarmoqlaridan biri bo‗lgan maktabgacha tarbiya pedago-giqasi yanada rivoj topdi. 
Bu sohada ba‘zi xato va kamchiliklarga yo‗l qo‗yilsa-da (albatta bu davrning, 
jamiyatning taqozosi asosida), tarbiya nazariyasi o‗zining qimmatli fikr va 
mulohazalari bilan, ilmiy qarashlari bilan maktabgacha tarbiya pedagogikasi 
tarixida mustahkam poydevor bo‗lib hisoblanadi. V. Odoevskiy (1804—1869) 
bolalar yozuvchisi, pedagogika sohasida qimmatli fikrlar bildirgan. Ayniqsa uning 
«Fan-gacha bo‗lgan fan» degan kitobining «Bolalarga ilk bor ma‘lumot berish 
davrida qo‗llanilgan pedagogik usullar haqidagi tajriba» degan bo‗limida bolalar 
tarbiyasida tabiatdan foydalanish metodini berdi. V. F. Odoevskiy bolani 
tarbiyalash uchun botanikaga murojaat etadi. U tarbiyachiga bolalarni o‗sim-liklar 
bilan tanishtirayotganda biridan ikkinchisiga so‗ngra uchinchisiga sakrab o‗tmang. 
Faqat tanishtirish bilan shug‗ullansangiz, hamma o‗simliklarni ko‗rish uchun 
sizning ham, bolaning ham umri bunga yetmaydi, deydi. Faqat bolalarni hamma 
organlari yaxshi rivojlangan o‗simlik bilan tanishtiring. Tanishtirganda ham bola 
uni o‗z ko‗zi bilan ko‗rsin, lekin siz-ning ko‗zingiz bilan emas. Siz faqat uni 
kuzatib, bolaning xatoga yo‗l qo‗ymaslik choralarini ko‗rishingiz kerak. Bolalar bir 
necha o‗simlikni kuzatib bo‗lgach, uning fikrini jamlash maqsadida ko‗rganlardan 
xulosa chiqarishga yordamlashing. So‗ngra uni qo‗liga darslikni berib, 
ko‗rganlarini taqqoslashga o‗rgating, undan o‗qib o‗rganishga odatlantiring. Lekin 

---

undan botanik yoki zoolog bo‗lib chiqadi deb shoshilmang, eng muhimi inson 
bo‗lib yetishsin, deydi. 
V. F. Odoevskiyning. xizmati shundaki, bolani tarbiyalashda tabiat bilan 
tanishtirishning ahamiyati beqiyos qatta ekanligini rus pedagogikasida birinchi 
bo‗lib tavsiya etdi. Uni qanday amalga oshirish yo‗llarini o‗zi ko‗rsatib berdi. 
Bolalarni tabiat bilan tanishtirish vositasida tarbiya lashning 
ta‘lim-tarbiyaviy ahamiyatini beqiyos katta ekanligini rus demokratlari o‗zlarining 
materialistik 
qarashlarida 
to‗liq qo‗llab-quvvatladilar. Ulardan A. I. Gertsen, V. G. Be linskiy, N. G. 
Chernishevskiy, N. A. Dobrolyubovlar o‗zlarining ilmiy qarashlarida bola 
shaxsining shakllanishida tabiatshunoslikning roli katta ekanligini ta‘kidladilar.