1 modul. GİMnastikanin’ rawajlaniw tariyxi joba Gimnastikanın’ payda bolıwı h’a’m rawajlanıwı Milliy gimnastika sistemaları

Gimnastika sabaklarındag’ı jaraqatlarg’a sıpatlama h’a’m birinshi 

ja’rdem 

Gimnastika sabaqlarındag’ı jaraqatlar jen’il, ortasha h’a’m awır bolıp, olar o’z 

gezeginde ulıwma h’a’m jergilikli dep bo’linedi. 

Jen’il jaraqatqa denenin’ bo’limlerin urıp alıw, alaqan terisinin’ sıyırılıwı h’a’m 

tag’ı basqa da jumıs islew uqıplıg’ın joytpaytug’ın jaraqatlar kiredi. 

Ortasha jaraqatqa bulshıq et talshıqları, sin’irlerdin’ sozılıwı, dene bo’limlerin 

urıp  alıwı  h’a’m  tag’ı  basqa  da  ambulatorlıq  (qatnap)  emleniwdi  talap  etetug’ın 

jaraqatlar kiredi.  

Awır  jaraqatqa  su’yeklerdin’  sınıwı,  bulshıq  etlerdin’  h’a’m  sin’irlerdin’ 

u’ziliwi, bas miyinin’ qozg’alıwı h’a’m tag’ı basqa da gimnasttshını uzaq waqıtqa 

---

saptan shıg’aratug’ın h’a’m (statsionarlıq) jatıp emleniwdi talap etetug’ın jaraqatlar 

kiredi.  

Dene  ta’rbiyası  mug’allimi  h’a’m  sportshılar  ja’birleniwshige  sport  zalda 

yamasa meditsinalıq kabinette turg’an «aptechka»dan paydalanıp, birinshi ja’rdem 

ko’rsetip biliwi kerek. 

Denenin’  ayırım  bo’limlerin  urıp  alg’anda  xloretil  menen  qayta  islep,  suw 

yamasa  muzday  zattı  basıp  bint  penen  baylaw  kerek.  Qattı  awırıw  qalg’ang’a 

shekem shınıg’ıwdı toqtatıw yamasa shınıg’ıwdın’ sıpatın o’zgertiw kerek. Mısalı 

urıp  alıw  na’tiyjesinde  snaryadta  asılıp  turıp  shınıg’ıwdı  orınlay  almasa,  onda 

tayanıp orınlawdı yamasa sozılıw shınıg’ıwlar islew kerek h’a’m kerisinshe. Eger 

golinoskop  buwını  jaraqatlang’an  bolıp  tayanıp  sekiriw  h’a’m  akrobatikalıq 

shınıg’ıwlardı  orınlaw  mu’mkinshiligi  bolmasa,  onda  u’skenede  orınlanatug’ın 

shınıg’ıwlardı  «sekirip  tu’siw»siz  orınlaw  kerek.  Egerde  alaqan  terisi  sıyırılg’an 

bolsa,  jaranı  perekis  vodorod  penen  qayta  islep,  penitsillin,  streptomitsin  mazına 

jag’ıp bint baylap qoyıw kerek. Hesh waqıtta jaranı suw menen juwıwg’a bolmaydı, 

sebebi infektsiya kirgizip jaranın’ pitiw protsessin qıyınlastırıp jiberiw mu’mkin. 

Ortasha h’a’m awır jaraqat alg’an waqıtta birinshi  ja’rdem jaraqatlang’an qol 

yamasa  ayaqqa  shina  qoyıp  (immobilizatsiyalap)  qozg’altpay  qoyıp 

ja’birleniwshinin’ tınıshlıg’ın tolıq ta’miynlep h’a’m «tez ja’rdem» shaqırıw kerek. 

O’z  betinshe  shıqqan  jerlerdi  tartıp  ornına  tu’siriwge  urınbaw  kerek.  Bul  awır 

jag’daylarg’a alıp keliwi mu’mkin. Eger teri  jırtılıp ketken bolsa, onda tez periks 

vodorot  yamasa  yod  penen  qayta  islep,  qandı  toqtatıwdın’  ilajın  ko’riw  kerek. 

Ortasha  h’a’m  awır  jaraqat  alg’annan  keyin  shıpakerdin’  ruxsatısız  trenirovkanı 

qayta baslawg’a bolmaydı.  

Jaraqat alıw sebepleri:  

1.Jarıs h’a’m sabaqtı sho’lkemlestiriw qag’ıydaların saqlamaw; 

2.Shınıg’ıw h’a’m u’yretiw printsiplerinin’ ja’ne metodlarının’ buzılıwı; 

3.Gimnastlar arasında ta’rbiyalıq jumıslardın’ jetkiliksiz da’rejede bolıwı;  

4.Shınıg’ıwdı  orınlaw  waqtında  ja’rdem  beriw  a’mellerin  h’a’m  qorg’anıw 

ilajlarının’ durıs qollanılmawı; 

5.Sportshılardın’  sistemalıq  tu’rde  miditsinalıq  ko’rikten  o’tpey  h’a’m  o’zin-

o’zi qadag’alap barmag’anlıg’ı; 

6.Sabaq h’a’m jarıs o’tiw orınların tayarlawg’a qoyılg’an talaplardın’ buzılıwı 

h’a’m h’a’r waqıtta sport a’njam, aspablardın’ jag’dayının’ tekserilip turılmawı; 

7.Gimnastlardın’ kiyimi h’a’m ayaq kiyimlerinin’ talapqa juwap bermewinen 

kelip shıg’atug’ınlıg’ı anıqlang’an. 

Sabaqlardı sho’lkemlestiriw qag’ıydaları h’a’m o’tiw  metodikasının’ buzılıwı 

ko’pshilik jag’dayda jaraqatlanıwg’a alıp keledi. Oqıw trenirovka protsessin durıs 

sho’lkemlestirilmewi,  sabaqtı  o’z  waqtında  baslap  h’a’m  tamamlamawı, 

oqıwshılardın’  intizamlılıg’ının’  to’menligi,  (sabaqqa  kesh  keliw,  dıqqatsızlıq, 

mug’allimnin’  aytqan  talapların  orınlamawı  h’a’m  qa’wipsizlik  texnikasın 

saqlamawı)  sonday-aq,  u’yretiw  printsiplerinin’  buzılıwı  baxıtsız  h’a’diyselerdin’ 

kelip  shıg’ıwına  h’a’m  jaraqatlanıwg’a  alıp  keledi.  Gimnastika  sabag’ında 

jaraqatlanıwdın’  kelip  shıg’ıwının’  tiykarg’ı  sebeplerinin’  biri-  bul  sabaq  o’tiw 

---

orınlarına,  a’sbap  u’skenelerinin’  jag’daylarına  sportshılardın’  kiyimlerine 

qoyılg’an talaplardın’ buzılıwı bolıp tabıladı.