1. Ómir iskerligi qáwipsizligi páni haqqında túsnik. Ómir iskerligi qáwipsizligi pániniń maqseti hám waziypaları

Tábiy ortaliqtiń tiykarǵi aqimi.
- quyash nurlaniw, juldiz hám planetular nurlaniw;
- kosmik nurlar, shań, asterodlar;
- jerdiń elektr hám magnit maydani;
- ekosestemalarda, biosfera zat almasiwlari;
- atmosfera, giosfera hám litosfera jaǵdaylari sol jumladan favqulodda jaǵdaylari;
- basqalar.
Texnosferadaǵi tiykarǵi aqimlar.
- qorǵaw, energiyalar aqimi;
- ekonomikaliq baǵdar Ónimlerdiń aqimi;
- ekonomika baǵdari shiǵindilari;
- xojaliq shiǵindilari;
- informatsiya aqimlari;
- transport aǵimldari;
- jawtiliq aqimi (jasalma jaqtilandiriw);
- zatlar hám texnogen avariyalardaǵi energiya aqimlari;
-basqalar.
Sociyal ortaliqdagi tiykarǵi aǵimi.
- informatsiya aqimlari (oqitiw, mamleket basqariwi, xaliq-araliq birge islesiwler basqalar);
- adamlar aqimi (demografiyaliq partlaw, aymaq urbanizatsiyasi);
- narkotik , alkogol qural hám basqa aqimlar;
- boshqalar.
Omir iskerligi protsessi dawaminda insan qabil qilatuǵin hám shiǵaratuǵin tiykarǵi aqimlar:
-kislorod,azaq-awqat, suw hám basqa zatlar (alkogol,náshe, narkotikler) aqimi;
- energiyalar aqimi (mexanik, issiliq, quyash hám basqalar);
-informatsiya aqimlari;
-Ómir iskerligi protsess shiǵindilar aqimi;
5. Ómir qawipsizliginiń qisqasha mazmuni
Ómir qáwipsizligi insaniń hár qanday ortaliqtaǵi iskerliginde oniń qáwipsizligi hám sawliǵin táminlewi, qawipli hám ziyanli faktorlardan korǵaw teoriya hám nazariyani kaplap alǵan ilmiy bilimler majmuidir.
Bul pán tómendegi tiykarǵi máselelerdi sheshedi:
- qorshaǵan ortaliq qolaysiz tásirlerin turkumlaydi (aniqlaydi hám soni baxalaydi);
- insan qawipsizligin qorǵaydi yaǵniy onda qolaysiz faktorlar tásiri aldin aladi;
- qawipli hám ziyanli faktorlar tásirikeri aqibetin túsiriw;
- ortaliqta insanǵa, qolayli sharayaat jaratiw.
Ómir iskerligi qawipsizliginiń integral kórsetkishi ómirdiń dawami esaplanadi. Tsivilizatsiya rawajlaniwi (ilimiy-texnikaniń, ekonomikasiń rawajlaniwi, awil xojaliǵin industrlaw, hár bir energiyalardan paydalaniw – yadro energiyasindaǵi jańa mashina hám mexanizmler jaratiw, ziyankeslerge qarsi har qiyli tóǵinlerdiń qollaniliwi) insan salamatliǵina keri tásir etiwshi ziyanli faktorlar muǵdari sezilerli dárejesinde kóbeymekte. Sol sebepli sol faktorlardan qorǵaytuǵin insan. Ómir iskeliginiń táminlewinde ortaliq elementi bolip qalmaqta.
Insan payda bolǵannan baslap óziniń kóbeyiwi dawaminda ekonomikasin rawajlandiriw menen birge qawipsizliktiń ekonomikaliq-sotsiyalliq sistemasin jaratadi. Buniń aqibetinde insanniń ziyanli tásirleri soniń asiwina qaramastan insanniń qáwipsizligi dárejesi artadi. Házirgi waqitta eń rawajlanǵan mámleketlerde ortasha ómir kóriw 77 jasti payda etedi.
“Ómir qawipsizligi” kursi insan organizmi hám qorshaǵan ortaliqdaǵi quramali baylanislarin biliw protsesi kózde tutilǵan. Insanniń ortaliqtaǵi tásir fizikaliq nizamlar bárshe ortaliqti qabil etiwshiler (komponentlari) di qarama-qarsi tásiri júzege keledi. Insan organizm yaki bul tásirlerdi iykimlesiw shegarasinan aspawin awiriwsiz qabil qiladi.
Ómir qáwipsizligi tómendegi máselelerdi kórip shiǵadi:

• 
  Xojaliq ortaliqtaǵi qawipsizlik;
  
• 
  islep shiǵariw ortaliqtaǵi qawipsizlik;
  
• 
  qala ortaliǵindaǵi ómir qawipsizligi;
  
• 
  qorshaǵan ortaliqtaǵi qawipsizlik;
  
• 
  tinishliq hám uris waqtindaǵi favqulodda holatlar.
  

Xojaliq ortaliǵi – bul xojaliq sharayatindaǵi insanǵa tásir qiliwshi bárshe faktorlardiń jiyindisi. Organizm xojaliq aqimlarina reakaktsiyasiniń pániniń salamat turmis tárzi, salamat turmis táriziniń kesellik profilaktikasi menen baylanisi máselelerine baǵishlanǵan mavzularda qiliw múmkin.
Islep shiǵariw ortaliq – bul miynet iskerligi protsesinde insanǵa tásir qilatuǵin faktorlar jiyindisi esaplanadi.