1. Ómir iskerligi qáwipsizligi páni haqqında túsnik. Ómir iskerligi qáwipsizligi pániniń maqseti hám waziypaları

2.Ómir iskerligi qáwipsizligi pániniń maqseti hám waziypalari
Ómir qáwipsizligi (HFX) — islep shiǵariw ortaliq insan qorshaǵan ortaliq tásiri esapqa alǵan jayda qawipsizligin táminlewge jiberilgen bilimler sistemasi.
Ómir iskerligi qáwipsizligi maqseti islep shiǵariwda avariya jaǵday holatga erisiw, jaraqatlaniwdiń aldin aliw, insanlar sawliǵin saqlaw, miynet qobiliyatini asiriw, miynet sifatini asiriw esaplanadi.
Koyilǵan maqsetke erisiw ushin tómendegi eki máseleni sheshiw :
1.Ilimiy (insan-mashina sistemasin; qorshaǵan ortaliq-insan, qawipli (ziyanli) islep shiǵariw omillari hám basqalardi mamematik modellashtirish);
2. Ámeliy (úskenelerge xizmet kórsetiwde miynet qawipsizligin túsindiriw).
Ómir protsesinde insan qorshaǵan ortaliq hám oniń qabil etiwshiler menen óz-aratásiri YU.N.Kurjakov «Ómir tek ǵana zatlar, energiyalar hám informatsiyalar aǵimlari tiri dene arqali háreketi protsessinen ibarat bola almaydi» degan ómirdi saqlap qaliw nizamǵa tiykarlanǵan halda elementler arasindaǵi zatlar máselesiniń, bárshe túrdegi energiyalar hám informatsiyalardiń aqimlari sistemasinda tiykarlangan. ómirdi saqlaw nizamindaǵi aqimlar insanǵa ózin aziq-awqat, suwǵa, hawa, quyash energiyasina, orap turǵan ortaliq haqqinda informatsiyalarǵabolǵan talaplarin qanatlandiriw ushin kerek. Sol menen bir waqitta insan Ómiri fazasida ózidan ongli faoliyati bilan aloqador (mexanik, intellektual energshiyalar), biologik protsessler chiqimlari kórinishidagi málum massadagi moddalar aqimi, issiliq energiya hám basqa energiya aqimin ajratadi.
Moddalar hám energiyalar aqimi almasiwi insan qatnaspaytuǵin protsesler ushin hám xasrakterli. Tábiy ortaliq biziń planetamizda quyash energiyasi oqimi kirip keliwin táminleydi. Bul bolsa óz náwbetinde biosfera ósimlik hám haywanlar aqimi, moddalar (hawa, suw) adiabatik oqimini, hár bir energiyalar aqimi, jumladan favqulodda holatlarda tábiy ortaliq energiyalar aqimin róyobga keltiradi. Texnosfera ushin bárshe túrdegi xom ashyo hám energiyalar aqimi, mahsulotlar hám adamlar náwbeti aqimlariniń hár bir; shiǵindi aqimlari(atmosferaǵa t taslanatuǵin shiǵindilar, suw hawizleri tashlanayotgan sanat hám basqa patas suwlar, suwiq hám qatti shiǵindilar,hár bir energetik tásirler)xaraktirli.
Hár qanday xojaliq yuritishning chiqindilari va teskari samarasi boladi hám joytiwǵa bolmaydi. Olar bir fizik-ximik shakldan boshqa shaklga ótkazish yoki fazoga shiǵarip jiberiw múmkin. Texnosfera, bunday tashqari tósatdan portlash, yonǵin nátiyjesinde qurlis konstruksiyalariniń buziliwina,transport avariyaalarda hám soǵan uqsaǵanlarda úlken muǵdardaǵi shiǵindilar hám energiya aqimlari júzege keltiriw múmkin.
Sotsiyalliq ortaliq tábiy hám texnogen olamni ózgertiriwge yónaltirilgan insanǵa xarakterli bolǵan bárshe energiya aqimlarin islep shiǵariw hám iste`mol qiladi, jámiyette shegiw, alkagol ishimlikler, narkotik moddalar hám soǵan usaǵan qabil qiliwda aloqasi ziyanli baylangislardi sáwlenlendiredi. «Insan qorshaǵan ortaliq» sistemasin hár bir komponental energiya hám informatsiyalardiń háreketleri másele aqimi tómendegilerdi keltiremiz: