1. Ómir iskerligi qáwipsizligi páni haqqında túsnik. Ómir iskerligi qáwipsizligi pániniń maqseti hám waziypaları

2. Órttiń kelip shiǵiw sebepleri hám onm’ aldin a law ilájlari
Xojaliqta órtke tómendegiler: jilitiw pechlerin qunw yamasa isletiw qaǵiydalariniń buziliwi, islep shiǵariwda yamasa turar jaylarda jalmdi qáwipsizlik penen isletiw, kerosinde isleytuǵin jaqtilandiriw yamasa qizdinw ásbaplarm natuwri omatiw yamasa olardan paydalaniw qaǵiydalarm buziw, shaqmaq yamasa stalikaliq elektr razryadlar, mashinalar hám islep shiǵariw qurallarinm’ nasazhǵi hámde olardi isletiw qaǵiydalarm tuwridan tuwri buziw (ishki janiw dvigatellerinen shiǵatuǵm ushqinlar, elektr qunlmalanndaǵi qisqa tutasiwlar yamasa olardiń jerge jalǵanip qaliwi, elektr simlannda nagruzkaniń jol qoyilmaytuǵin dárejede artip ketiwi, kontaktleri jaman bolǵan orinlanniń qizip ketiwi hám olardan ushqm shiǵiwi, puw qazanlarmiń partlawj); awil xojaliǵi ónimleriniń yamasa janilǵinm’ óz-ózinen janip ketiwi sebep boladi.
Órttiń aldin aliw ilájlari: shólkemlestiriw (Órt óshiriwshi dmjinalan yamasa órtten qorǵaw drujinalarm dúiw jámáát arasinda túsindiriw jumislarm alip banw), texnikahq ilájlerge tómendegiler: Órtke yamasa partlaw jaǵinan qáwipli xanalarǵa ayriqsha konstruktsiyah elektr úskenelerin omaliw, nasaz pechler, mashinalar, elektr qurilmalarinan, sonday-aq, tez órt alatuǵin suyiqliklar saqlanatuǵm yamasa isletiletuǵm orinlarda órtten paydalaniw qadaǵalap qoyiw, shaqmaq qaytarǵishlar ornatiw, shiqqan órttiń tarqaliwina jol qoymashq ilájlarin kóriw (obektlerdi órtke shidamh materiallardaii kwriw, imaratlar arasmdaǵi órtke qarsi araliqlarǵa tiykarlaniw), janǵan imaratlardan adamlar, haywanlar hám qimbat baha xojaliq zatlarm tez ham ziyansiz kóshiriwge imkan beretuǵin ilajlardi kóriw (kerekli muǵdarda esikler, zárúrli keńliktegi koridorlar quriw, olardi tosip qoyiwdi qadaǵan etiw), órtti óshiriwdi jeńillestiretuǵin ilajlardi kóriw (órtti óshiriw, zangiler, órtti kadaǵalaw vishkalan, suw háwizleri hám imartlarǵa keliw jollarin qunw, órt baylanisi hámde signalizatsiyasin ornatiw).
Órttiń aldin aliw ilajlari
Órtler xaliq xojaliǵina úlken materialliq ziyan tiygizedi. Órt bir neshe minut yaki saat ishinde júda úlken muǵdardaǵi xaliq bayliqlarin jandirip, kúlge aylandiradi. Órt waqtinda ajiralip shiǵatuǵin tútin, uglerod oksidi ham basqa ziyanli iyis ham gazler kóp muǵdarda atmosferaǵa kóterilip, dem aliw ushin zarúr bolǵan hawaniń sostavin buzadi. Bunnan tisqari, órtten kóriletuǵin ziyanlardiń eń jamani sonda, onda kóplep adamlar jaraqatlanadi hatte óliwide múmkin. Bulardiń hammesi, órtke qarsi gúres ilajlarin, bul waqitta payda bolatuǵin jumislardi qawipsiz orinlaw usillari ham miynetti qorǵaw menen birlikte úlgeriwge majbúr qiladi. hazirgi waqitta karxanalarda órteniw qawipiń kemeyiwi boyinsha bir qansha jumislar amelge asirilǵan. Karxanalarda órt shiǵiw qawpi kemeytilgen ham pútkilley qawipsiz isleytuǵin elektr úskeneleri qollanilmaqta. Karxanalardiń bina ham imaratlari quraminan janiwshi qurilis materiallari qisip shiǵarilmaqta. Órt ósiriwshilerdiń mexanizatsiyalasqan ham avtomatlasqan sestimalari barǵan sayin keńirek qollanilmaqta.
Biraq, órt shiǵiwiniń aldin aliwda, órt óshiriwde tiykarǵi juwapkershilik adamlar moynina túsiwin ham olardan órt óshiriw texnikasiniń barshe talaplarin toliq orinlawina baylanisli ekenligin umitpawimiz kerek. Sanaat karxanalarinda bul ilajlar tartipli rawishte, órt texnikasi haqqindaǵi nizam, órt qawipsizligi qaǵiydalari, kórsetpe ham basqa hújjetler tiykarinda alip bariliwi kerek.
Respublikamizdiń har bir puqarasi kollektiv ham mamleket múlkin kóz qarashiǵinday saqlawi ham asrapabaylawi oni bayitiwi haqqinda qayǵiriwi kerek. Soniń ushin sanaat karxanalarinda órttiń aldin aliw ham órt óshiriw ilajlari keń jamiyetshilikke súyengen halda, sexlardaǵi har bir islewshiniń qatnasinda alip bariladi.
Órtten qorǵawdi shólkemlestiriw kasiplik ham iqtiyarli túrlerge bólinedi.
Kasiplik órtten qorǵaniw óz nawbetinde, askeriylestirilgen (iri qala ham ahmiyetli obektlerge xizmet kórsetedi), askeriylestirilmegen (rayon oraylari ham iri sanaat obektlerine xizmet kórsetedi) ham tarawliq (ayrim birlespe ham karxanalarǵa xizmet kórsetedi) túrlerge bólinedi. Iri sanaat karxanalarinda kasiplik órt bólimsheleri shólkemlestiriledi. Sanaat karxanalariniń bas jobalarina tiykarlanip islep shiǵariwdiń órt qawpi boyinsha A,B ham V klaslari ushin kasiplik órt bólmesheleriniń xizmet kórsetiw radiusi 7 km den aspawi kerek. Bul bólimler adette karxana territoriyasinan sirtqa jaylastiriladi.
Órt qawpi kem bolǵan hamde kishirek karxana ham mekemelerde Órtten qorǵaniw ham obektti qoriqlaw xizmeti birlikte qosip alip bariladi.
Karxanalarda Órtten qorǵaniwdiń qanday strukturada boliwina qaramastan, iqtiyariy órt óshiriw drujinalari dúziliwi kerek.
Janiw dep - janiwshi zat penen kislorodtiń óz-ara tasiri natiyjesinde júda tez ótiwshi ham kóp muǵdarda issiliq ajiralip shiǵiwshi ximiyaliq reaksiyaǵa aytiladi. Kópshilik jaǵdaylarda janiw janiwshi zat bóleksheleriniń nurlaniwi menen birge ótedi. Janiw payda boliw ham ol dawam etiwi ushin janiwshi zat (qatti, suyiq yaki gaz tarizli), oksidlewshi zat (apiwayi sharayatta oksidlewshi zat waziypasin hawadaǵi kislorod ótiwi múmkin) ham jandiriwshi derek (ushqin, ashiq jalin ham shoqlanǵan narse) boliwi kerek. Soni aytiw kerek, hawadaǵi kislorod, muǵdari qt Ó ten joqari bolǵanda ǵana oksidlewshi waziypasin orinlay aladi, onnan tómen konsentratsiyada bolsa janiw bolmaydi. Bunnan tisqari oksidlewshi zat waziypasin tiyisli sharayatlarda xlor, brom, kaliy ham basqa zatlarda ótewi múmkin.
Qawipliligi boyinsha barshe zat ham daskelerdi tÓmendegi túrlerge bÓliw múmkiń Janbaytuǵin zatlar, janiw qawpi bar zatlar, janiw ham partlaw qawpi bar zatlar.
Janbaytuǵin zat ham daskeler - janiw yaki órtti uzatiw qasiyetine iye emes narseler. Maselen gerbish, metall beton h.t.b
Janiw qawpi bar zatlar hawada janiw ham órtti uzata aliw qasiyetlerine iye. Maselen, aǵash, qaǵaz, paxta talshiǵi, mazut, partlaw qasiyetine iye bolmaǵan shańlar.
Janiw ham partlaw qawpi bar zat ham daskeler, qatti yaki suyiq janiwshi zatlar menen birikkende bir zamatta alisip ketiw qasiyetine iye. Bunday zatlarǵa vodorod angidridi, azot kislotasi ham basqalar ham de janiwshi zatlar menen aralasqan ózinen kislorod ajratip shiǵariwshi, kislota tasirinde, qizdirilǵanda yaki mexanikaliq tasir astinda partlawshi birikpeler kiredi. Maselen, paxta shańi menen selitra aralasqanda usi jaǵday júzege keliwi múmkin. Usiniń menen birge bunday narselerge hawada tarqalǵan jaǵdayda partlawshi aralaspalar payda etiwshi shańlarda kiredi. Maselen, lub ham kenaf talshiqlari shańlari. Janiw ham partlaw qawpi bar zatlarǵa ózleri janbaytuǵin, biraq suw menen aralasqanda tarqalip, gaz ajratip shiǵariwshi ham bul gaz hawa menen birikkende partlawshi birikpe payda etiwshi zatlarda kiredi (kalsiy karbidi).
Partlawshi narse ham zatlar hawa menen aralasip partlawshi birikpeler (janiwshi gaz, vodorod, atsetilen) payda etedi. Partlaw qawpi bar zatlarǵa janiwshi gazler menen aralasqanda partlaw qawpin keltirip shiǵaratuǵin janbaytuǵin gazler de kiredi (kislorod janiwshi gaz benen aralasqanda partlawǵa alip keledi). Ayrim jaǵdayda janbaytuǵin ham janiwdi tamiynley almaytuǵin partlawshi gazlerde boliwi múmkin. Maselen, ballonlarda qisilǵan jaǵdayda saqlaniwshi uglerod oksidi gazi. Partlawshi zatlarǵa, sonińday-aq hawa menen aralasqan jaǵdayindaǵi organikaliq emes zatlarda (alyuminiy, magniy h.t.b) kiredi.
Janiw belgili temperatura sharayatinda ǵana iske asiwi múmkin. Barshe janiwshi zatlardiń quraminda uglerod ham vodorod bar boladi. Issiliq tasiri astinda janiwshi zatlar tarqalip joqaridaǵi gazler ajiralip shiǵip, hawadaǵi kislorod penen birigip jalindi payda etedi. Janiw fazalariniń tómendegi túrleri aniqlanǵań
3. Ushqinlaniw. Eger aste-aqirin qizdirilip atirǵan janawshi suyiqliqqa waqti-waqti menen sirttan jalin tasir ettirsek, belgili bir temperaturaǵa jetkende, onnan ajiralip shiǵip atirǵan gaz tarizli zat ushqinlaydi ham sol zamatta óship qaladi. suyiqliqtiń ane usi payittaǵi temperaturasi ushqinlaniw temperaturasi delinedi.
Ushqinlaǵan gazlerdiń tez óship qaliwiniń sebebi, bul temperaturada suyiqliqtan ajiralip shiǵatuǵin gazler jalindi dawam ettiriw ushin jeterli emes.
Ushqinlaniw temperaturasi zatlardiń órtke qawipliligin aniqlawda úlken ahmiyetke iye. Ayrim zatlardan ajiralip shiǵiwshi puw ham gazler kóp muǵdarda jiynaliwi natiyjesinde ashiq jalin menen birigip kúshli partlawdi payda etiwi múmkin.