1. mexanikaning fizik asoslari 1- §. Sanoq sistemasi. Moddiy nuqta kinematikasi

1.3-§. Moddiy nuqtaning egri chiziqli harakati. Tangensial va normal tezlanishlar.
Traektoriyasi egri chiziqdan iborat bo`lgan harakat 
egri chiziqli harakat
deyiladi. Bunga misol 
qilib, er yuzidagi barcha transport vositalarini, mashina va mexanizm qismlarini, oqar suvni, 
atmosferadagi havo zarralarini, kosmik fazodagi barcha planetalar va sun’iy yo`ldoshlarning 
harakatini olish mumkin. Egri chiziqli harakat to`g`ri chiziqli harakatga nisbatan 
murakkabroqdir.
Egri chiziqli harakatda vaqt o`tishi bilan tezlik vektorining
faqat yo`nalishigina emas, balki miqdori ham o`zgarishi mumkin.
Kuzatish boshlanganda egri chiziqli harakat qilayotgan moddiy 
nuqta traektoriyaning 
A
nuqtasidan o`tayotgan bo`lsin (1.4-rasm). 
Biror kichik

t
vaqt ichida kichik 

S
yoyni bosib 
V
nuqtaga keladi. 
A
va 
V
nuqtalardagi tezliklarni mos ravishda 
А


va 
В


deb
belgilaylik. Tezlik o`zgarishini aniqlash uchun 
В


tezlik vektorini
o`z-o`ziga parallel holda 
A
nuqtaga ko`chiraylik, u holda 
А


vektor
uchini ko`chirilgan 
В


vektor uchi bilan tutashtiruvchi vektor 
(
А
В









) izlanayotgan tezlik o`zgarishini ifodalaydi. 



tezlik o`zgarishini ikki tezlik 
vektorlarining yig`indisi shaklida ham qarash mumkin. Buning uchun AE kesma ustida A dan 
А


vektor 
kesmasiga teng kesma ajratib 
В


yo`nalishida 
D
nuqtani tanlaylik. 
S
va 
D
nuqtalarni birlashtiruvchi 
vektorni 
н



bilan, 
D
va 
E
nuqtalarni birlashtiruvchi vektorni esa 
t



bilan belgilaylik. U holda 



ni ana shu ikki vektorning yig`indisidan iborat deb hisoblash mumkin. 
t
n











(1.14) 
Egri chiziqli harakatda moddiy nuqta tezlanishi 
t
t
t
а
t
t
n
t
t






















0
0
0
lim
lim
lim
(1.15) 
yozish mumkin. (1.15) ifodadagi yig`indining birinchi limitini markazga