1. Mеrkаntеlizm vujudgа kеlishining ijtimoiy-iqtisodiy аsoslаri. Mеrkаntеlizm iqtisodiy tа’limotining mohiyati. Ilk mеrkаntеlizm tа’limoti nаmoyondаlаri

Valyutaning elastik kurs miqdori uch omilga bog‘liq.
1. Ichki va tashqi narxlar darajasi. Boshqa sharoitlar teng bo‘lganda ichki baholarning o‘sishi valyuta kursining pasayishiga olib keladi (harid qilish qobiliyati pariteti nazariyasi);
2. Savdo oqimi bilan bog‘liq omillar; masalan, eksport bozorining kamayishi yoki yuqotilishi, defitsit, ya’ni valyuta arzonlashuvini keltirib chiqarish.
3. Kapital oqib o‘tishi. Mamlakat ichida faiz stavkalari­ning oshishi kapitalni jalb etadi va bu bilan milliy valyu­taning qimmatlashuvini keltirib chiqaradi.
Rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyoti to‘g‘risidagi ta’limotlar.
Hozirgi davrda jaxonda 200 dan ortiq. davlat mavjud, ulyarning soni sobiq SSSRning parchalanishi, Yugoslaviya­ning bulinishi va boshqalar tufayli keskin oshdi. Shundan 188 davlat BMT a’zosidir. Bu tashkilot tuzilganidan buyon (1945 yil 24 oktyabr) quyidagilar e’tirof etildi: BMT a’zolari soni 51 tadan 188 ga usdi, dunyo axolisi esa shu davr mobaynida 2.5 milliarddan 6, 1 milli­ardga yetdi (usish 3, 5 milliard), yalpi milliy mahsulot 7 trillion AQSH dollaridan 30 trilli­on dollarga yetdi, ya’ni 4 martadan ko‘proq usdi.
Uzaro iqtiodiy va savdo munosabatlarining nafi tufayli keyingi davrda ilgari qoloq bo‘lgan davlatlarning ayrimlari olib borilgan to‘g‘ri iqgisodiy siyosat tufayli ri­vojlanish, taraqqiyot yuliga kirib oldilar, ularning soni tobora oshib bormoqa.
Shu sababli bu sohada iqtisodiy ta’limotlarda ha yo‘nalishlar vujudga keldi. Hozirgi davr iqgisodiyotchilari U.Rostou, R.Emerson, P.Samuelson va boshqalar kolonializmning ijobiy tomonlarini, uning qoloq mamlakatlarga «taraqqiyot» olib borganligini burttirib ko‘rsatishga intulmoqdalar. Guyoki mustamlakalar ilg‘or mamla­katlar yordamida uz mustaqilligini ta’minlashga erishganlar. Bu tuzum ilror va qoloq mamlakatlarga birdek naf ketirgan deb hsoblaniladi. R.Emerson fikricha, kolonializm Sharq xalqlari uchun taraqqiyot yo‘lidan borishga imkoniyat yaratdi.
Farbda «Noiloj rivojlanish», «Tashqi turtki» nazariyalari keng tarqalgan (R.Nurkse, E.Xagen), unda ozodlikka erishgan davlatlar dastlab musibatlarga uchrashi tabiiy, shu sababli ularning bu ahvoldan chiqishining yagona yo‘li «Tashqi turtki his»
«Solishtirma chiqimlar» naza­riyasining yangi variantlari J.Vayner, G.Xaberler, Ch.Kindleberger tomonidan har tomonlama ishlab chiqilgan. Bu nazariya tarafdorlarining fikricha, rivojlanayot­gan davlatlarda tabiiy resurslar anchagina bulganligini hisobga olib, oziq-ovqat va xom ashyo mahsulotlariga ixtisoslashish ma’qul, sanoatni rivojlatirishga hojat yuq, chunki an’anaviy eksport tovarlari hisobiga xalqaro bozordan kerak­li masulotlarni almashib olish mumkin. Bu fikrga qqshilib bulmaydi, chunki bu usul mamlakat rivojiga olib kelmaydi.
Ba’zi olimlar rivojlanayotgan mamlakatlarni «indus­trlashtirish» nazariyalarini ilgari surmoqdalar. Masalan, N.Kaldor, J.Meyerlarning fikricha, shaxsiy is­te’molni ixtiyoriy qisqartirib, iqgisodiyotni moliyalash uchun jamg‘armalar yetarli emas, davlat soliq tizimi orqali iyete’mol­ni majburiy yo‘l bilan qisqartirish kerak. Ayrim hollarda «me’yordagi inflyatsiya»dan foydalanish taklif etiladi.
P.Rouzenshteyn-Rodan, U.Xiller, G.Meyerlar o‘tish davrida chet el mamlakatlari (birinchi navbatda rivojlangan mamlakatlar)tomonidan iqtisodiy va texnikaviy yordam zaru­riy chora sifatida ko‘rsatiladi, undan keyin esa bu ishlar «xu­susiy chet el investitsiyalari» bilan almashadi deb hisoblaydilar.
Rivojlanayotgan mamlakatlarni industrlashtirish strate­giyasi buyicha ham turli g‘oyalar mavjud. Ba’zilar (V.Lyuis, P.Bauer) faqat qishloq xujaligi sohasi bilan yengil sanoatni ustun darajada rivojlantirishni taklif etadilar, boshqalar boshida oddiyroq, keyinchalik texnika va texnologiyasi murak­kab bulgan tarmoqlarga o‘tishni lozim deb hisoblaydilar. Qishloq xqjaligini rivojlantirish industrializatsiyaning hal qiluvchi sharti sifatida belgilanadi. Amerika IIhgisodchilari X.Leybenshteyn va V.Ryutenlar qishloq xo‘jaligini texnik re­konstruksiyalashni eng muhim masala deb hisoblaydi. Bu davrda sanoat qishloq xo‘jaligi uchun kerakli tovarlarni ishlab chiqarishi kerakligini ta’kidlaydi.