1. Mehnat va ish haqi tushunchasi mehnatga haq to‘lashning sintetik va analitik hisobi

Download 55,11 Kb. bet 5/16 Sana 07.07.2022 Hajmi 55,11 Kb. #753291

Bog'liq
KURS ISHI .................. TUGADI.2022

Bu sahifa navigatsiya:

• Oddiy ishbay
• Ishbay-progressiv
• Bilvosita ishbay
• Oddiy vatqtbay
• Mehnat va ish haqini dastlabki hujjatlarda rasmiylashtirish, uni umumlashtirish

Ish haqi to‘lash shakllari
Shakllari

Ishbay		Vaqtbay
Oddiy ishbay		Oddiy vaqtbay
Ishbay-mukofot		Vaqtbay-mukofot
Ishbay-progressiv
Bilvosita ishbay
Akkord

Mehnatga haq to‘lashning ishbay shaklida ish haqi haqikatda bajarilgan ishg amaldagi narxlar asosida ish birligi uchun hisoblanadi.
Oddiy ishbay- shaklida ishlab chiqarilgan mahsulot sonini ishbay narxig ko‘paytirish yuli bilan ish haqi miqdori aniqlanadi
Ishbay-mukofot- shaklida bevosita ishbay narxlar bo‘yicha ish haqidan tashqari ma’lum ishlab chiqarish yutukdariga erishilganligi uchun haq oladi. Masalan, ish sifatining yaxshiligi, moddiy boyliklar tejalgani va xrkazolar.
Ishbay-progressiv- shaklida ishchilar mehnatiga belgilangan boshlangich me’yor doirasida bevosita ishbay narxlar bo‘yicha, bu me’yordan ortiqchasiga esa oshirilgan narx bo‘yicha xaq tulanadi. Ishbay narxlar oshishi har bir holda maxsus shkala bo‘yicha aiiklanadi.
Bilvosita ishbay- shakli ishbay narxlari bo‘yicha belgilanib, xizmat ko‘rsatayotgan uchastkadagi o‘rtacha ish me’yorining bajarilish foiziga ko‘paytirilishi mumkin.
Akkord- shakli butun ish hajmi uchun ish haqi miqdorini belgilaydi hamda akkord topshiriqlarni bajarish muddatlarini qisqartirganlik uchun mukofotlashni o‘z ichiga oladi. Bunda ishlarning umumiy qiymati vaqt me’yorlari va narx asosida aniqlanadi. Ishbay akkord shakli asosan mavsumiy ishlarni hamda ayrim buyurtmalarni bajarishda ($llaniladi. Ish haqining vaqtbay shaklida xodimning malakasiga va ishlagan vaqtiga Mrab xaq tulanadi.
Oddiy vatqtbay- shaklida xodimlar ishlagan vaqtiga karab belgilangan maosh asosida olishadi.
Vaqtbay-mukofot- shaklida tarif stavkalari bo‘yicha ish haddan tashqari muayyan miqdor va sifat ko‘rsatkichlariga erishganlik uchun qo‘shimcha ravishda mukofot tulanadi.
Korxona va tashkilotlarda xodimlarga ish haqidan tashqari turli xil pul to‘lovlari ragbatlantirish to‘lovlari ham beriladi. Ularga quyidagilar kiradi:
Yillik ish yakunlari bo‘yicha ragbatlantirish;
Muhim ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarganlik uchun ragbatlantirish; ^;
Korxonalarning uqishga yuborilgan talabalarga beradigan stipendiyalari; ;
Davolanish uchun beriladigan yullanmalar qiymati;
Mehnat jamoasi a’zolariga aksiyalar uchun to‘lanadigan dividendlar va boshqalar.

Mehnat va ish haqini dastlabki hujjatlarda rasmiylashtirish, uni umumlashtirish
Korxona va tashkilotlarda mehnat haqi hisobini to‘g‘ri tashkil qilish uchun, eng avalo, shaxsiy tarkib hisobini to‘g‘ri yuritish lozim. Xodimlarni ishga qabul qilish, Min bo‘shatish, boshqa ishga o‘tkazish, ularga ta’til berilgani, tunda, ish vaqtidan Ykyrn vaqtda, bayram kunlarida ishlaganligi haqida ishonchli ma’lumot bo‘lgandagina xodimlari bilan o‘z vaqtida hisob-kitob qilishi mumkin. Ana shu maksadda kadrlar bo‘limi shaxsiy tarkib hisobini hamda boshqa xizmatlar bilan birgalikda foydalanish hisobini olib boradi.
Shaxsiy tarkibni hisobga olish uchun quyidagi hujjatlardan foydalaniladi:
Ishga qabul qilish haqida buyruq;
Shaxsiy varaqa;
Boshqa ishga o‘tkazish haqida buyruk;
Ta’til berish haqida qaydnoma;
Mehnat shartnomasini bekor qilish haqida buyruq;
Ish vaqtini hisobga olish uchun T-12 shaklidagi maxsus tabeldan foydalaniladi.
Bo`lim, birda, sex xodimlarining nomma-nom ro`yxati bo`lib, undan ish vaqtini topish uchun foydalaniladi. Har bir xodimga tabel rakami biriktiriladi va u ish haqi bo‘yicha ramiylashtiriladigan barcha hujjatlarda ko‘rsatilib boradi.
Ish boshlanishidan avval o‘tgan oydagi tabeldan xodimning ism-sharifi kuchirib ishga chiqish, ish vaqtini sarflashi shartli belgilar yordamida hisobga oladi.
Masalan, mehnat ta’tilidagilar «T», kasallik varakasi bo‘yicha ishga «K» harfi va xokazolar bilan belgilanadi.
Ish vaqtidan foydalanish hisobi tabelda ikki xil usulda amalga , birinchi usulda barcha ishga chiqgan, kechikgan va ishga chiqmagan xodimlar ro`yxat qilib boriladi.
Ikkinchi usulda esa tabelda faqat kechikkanlar, ishga chiqmaganlar ya’ni ma’lum me’yordan chetga chiqdan xodimlar ruyxat qilib boriladi.
Har bir xodimning ishlagan vaqti tabelda hisobot oyining birinchi yarmiga va yil oxiriga, ya’ni ikki marta hisob,lab chiqiladi. Tabel sex boshligi tomonidan imzolanadi buxgalteriyaga ish haqi hisoblashish uchun topshiriladi.
Mehnatga haq to‘lashning ishbay shaklida ish haqi hisoblashish uchun tabeli ma’lumotlari etarli emas. Buning uchun quyidagi birlamchi hujjatlardan foydalaniladi:

Download 55,11 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: