1. Mehnat va ish haqi tushunchasi mehnatga haq to‘lashning sintetik va analitik hisobi

Mehnat va ish haqi hisobi - hisob ishlarining aniq va operativ ma’lumotlar talab qiluvchi eng muhim hamda qiyin sohalaridan biridir. Unda xodimlar sonining o‘zgarish ish vaqtining sarflanishi, mehnatga haq to‘lash fondi, to‘lov turlari va xodimlar toifa bo‘yicha hamda mehnatga haq to‘lash fondidan tashqari amalga oshiriladigan boshqa to‘lovlar korxonaning har bir xodimi bilan hisob-kitoblar aks ettiriladi. Bu ma’lumotlar asosi mehnat unumdorligi mehnat resurslaridan foydalanish, xodimlar soni, ish fondining sarflanishi va boshqalar bo‘yicha reja topshiriqlarining bajarilishi ustidan nazorat ana shu ma’lumotlar asosida amalga oshiriladi.
Shu munosabat bilan korxonaning buxgalteriya xizmati oldida mehnat me’yori va uni haq to‘lashni hisobga olish, nazorat qilish vazifalari ham belgilanadiki, bu esa:

• 
  ishbay ishlovchilar va boshqa xodimlarning ish sifatini to‘g‘ri va o‘z vaqtida hujjatlar. bilan rasmiylashtirishni, shuningdek ish haqini hisoblash va uni belgilangan~ muddatlarda to‘lashni;
  

• 
  hisoblangan ish haqi summalarini va ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalarni ishlab chiqarish harajatlariga kiritish uchun harajatlarning yo`nalishlari bo‘yicha taqsimlashni;
  

• ish haqidan byudjetga majburiy to‘lovlarni, shuningdek korxonaga yetkazilgan moddiy zararni ayrim tashkilotlar va jismoniy shaxslar foydasiga to‘g‘ri hamda o‘z vaqtida ushlab qolish va o‘tkazishni;

  
  

Xodimlar sonini va ish vaqtidan foydalanishni nazorat qilishni ta’minlashi kerak.Korxona va tashkilotlarda xodimlar soni ishlab chiqarish dasturi asosida aniqlanadi. Korxonada xodimlar, eng avvalo, ikki guruhga ajratiladi:

1.asosiy faoliyatda band bo‘lgan xodimlar;

2.asosiy bo`lmagan faoliyatda band bo‘lgan xodimlar.

Asosiy faoliyatda band bo‘lgan xodimlar tarkibiga asosiy va yordamchi sexlarning yordamchi ishlab chiqarishlarning, zavod laboratoriya va bo‘linmalarining, tozalash inshoatlarining. aloka o‘zellarining, axborot-hisoblashish markazlarining, barcha turdagi qurilishning. zavod boshqarmalarining xodimlari kiradi.

Asosiy bo`lmagan faoliyatda band bo‘lgan xodimlar toifasiga uy-joy va kommunal xo`jaligiga xizmat ko‘rsatish, savdodagi, tibbiyot muassasalari hamda maktabgacha tarbiya muassasalarida band bo‘lgan xodimlar kiradi.

Korxonada xodimlar bajaradigan vazifalariga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘linadi:

♦ ishchilar;

♦ xizmatchilar

.Ishchilar-- tarkibiga moddiy ne’matlarni yaratish, to‘zatish, yuklarni ko`chirish, yo`lovchilar tashish, moddiy xizmatlar ko‘rsatish bilan bevosita band bo‘lgan xodimlar kiradi.