Lok-bo‘Yoq ishlab chiqarishlarning xavfsizlik qoidalarini tasdiqlash to‘G‘risida



O‘zbekiston Respublikasi Sanoatda, konchilikda va kommunal-maishiy sektorda ishlarning bexatar olib borilishini nazorat qilish davlat inspeksiyasi “Sanoatkontexnazorat” boshlig‘ining
buyrug‘i
LOK-BO‘YoQ IShLAB ChIQARIShLARNING XAVFSIZLIK QOIDALARINI TASDIQLASh TO‘G‘RISIDA
[O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi bilan kelishilgan holda texnik hujjat deb topilgan, 2009-yil 9-yanvar 20-15-459/13-son]
O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli ishlab chiqarish obyektlarining sanoat xavfsizligi to‘g‘risida”gi Qonuni va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 10-iyuldagi № 323-sonli “Sanoatda, konchilikda va kommunal maishiy sektorda ishlarning bexatar olib borilishini nazorat qilish davlat inspeksiyasi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qaroriga asosan, buyuraman:
1. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlarining xavfsizlik qoidalari tasdiqlansin.
2. Mazkur Qoidalar O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida davlat ro‘yxatiga olinganidan so‘ng o‘n kun o‘tgach amalga kiritilsin.
Inspeksiya boshlig‘i I. XOLMATOV
Toshkent sh.,
2008-yil 9-dekabr,
282-son
“Sanoatkontexnazorat” davlat inspeksiyasi boshlig‘ining 2008-yil 9-dekabrdagi 282-sonli buyrug‘i bilan
TASDIQLANGAN
LOK-BO‘YoQ IShLAB ChIQARIShLARINING XAVFSIZLIK
QOIDALARI
Ushbu Qoidalar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 10-iyuldagi 323-sonli “Sanoatda, konchilikda va kommunal-maishiy sektorda ishlarning bexatar olib borilishini nazorat qilish davlat inspeksiyasi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq ishlab chiqilgan.
Ushbu Qoidalar tashkiliy-huquqiy va mulkiy shakllaridan qat’iy nazar sanoat xavfsizligi sohasida faoliyatini amalga oshiruvchi va “Sanoatkontexnazorat” davlat inspeksiyasi nazorati ostidagi, tashkilotlar tomonidan qo‘llanishi uchun mo‘ljallangan.
Qoidalar sanoat xavfsizligini ta’minlovchi qoidalarni o‘rnatadi va lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlarining xavfli ishlab chiqarishlari obyektlarida avariyalarni, ishlab chiqarish jarohatlanishlarini oldini olishga qaratilgan.
I bob. Umumiy qoidalar
1. “Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlarining xavfsizlik Qoidalari” (bundan buyon — Qoidalar) quyidagilarda qo‘llanishi uchun mo‘ljallangan:
a) lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlarining xavfli ishlab chiqarish obyektlarini loyihalashda, qurishda, ekspluatatsiya qilishda, kengaytirishda, rekonstruksiya qilishda, texnik qayta qurollantirishda, konservatsiyalashda (vaqtincha to‘xtatib qo‘yish) va tugatishda;
b) “a” bandda ko‘rsatilgan obyektlarda qo‘llaniladigan texnik qurilmalarni tayyorlashda, montaj qilishda, sozlashda, xizmat ko‘rsatishda va ta’mirlashda;
v) “a” bandda ko‘rsatilgan xavfli ishlab chiqarish obyektlarida binolar va inshootlarni loyihalashda, ekspluatatsiya qilishda, konservatsiyalashda va tugatishda;
g) “a” bandda ko‘rsatilgan xavfli ishlab chiqarish obyektlarini sanoat xavfsizligiga ekspertizasini o‘tkazishda.
II bob. Umumiy talablar
2. Texnologik jarayonni ishlab chiqish, uni apparatlar bilan jihozlash, uzib qo‘yuvchi qurilmalar turini va o‘rnatilish joyini, nazorat va boshqarish vositalari turini tanlash texnologik bloklar portlash xavfliligi minimal darajasini ta’minlashi kerak.
3. Loyiha tashkiloti tomonidan, ushbu Qoidalar ilovasida bayon qilingan umumiy prinsiplarni hisobga olgan holda, “Kimyo, neft-kimyo va neftgaz qayta ishlash ishlab chiqarishlari uchun portlash xavfsizligining umumiy Qoidalari”ga muvofiq har bir texnologik blok uchun energetik darajasini baholash o‘tkaziladi va uning portlash xavfliligi kategoriyasi aniqlanadi.
4. Korxona-buyurtmachi (quruvchi) o‘z vaqtida, ishlarni boshlashdan oldin, belgilangan qurilish yoki qayta ta’mirlash, texnologik chizma o‘zgarishi, ishlab chiqarish texnologiyasi prinsipial o‘zgarishi haqida davlat nazorat organiga xabar berishi shart.
5. Texnologik sxemaga, apparatlar bilan jihozlashga, avariyaga qarshi himoya tizimiga o‘zgartirishlar kiritish faqat texnologik jarayonni ishlab chiquvchi tashkilot va loyihani ishlab chiquvchi tashkilot bilan kelishilgan me’yoriy-texnik va loyiha hujjatlari mavjud bo‘lsagina amalga oshiriladi.
6. Har bir portlash yong‘in xavfli texnologik obyekt uchun tashkilot tomonidan RPA-94 “Korxonalarda avariya vaziyatlarini lokalizatsiyalash rejasini ishlab chiqish bo‘yicha tavsiyalar” talablariga muvofiq avariya vaziyatlarini lokalizatsiyalash rejasi ishlab chiqiladi. Rejada, o‘ziga xos xususiyatlar hisobga olingan holda, avariyalarni va avariya vaziyatlarini oldini olish, ular paydo bo‘lganda esa — lokalizatsiyalash (tarqalib ketmasligini oldini olish), yonishga yoki portlashga yo‘l qo‘ymaslik, ularning oqibatini maksimal tarzda kamaytirish bo‘yicha zarur chora-tadbirlar va harakatlar ko‘zda tutiladi.
7. Texnologik apparaturada zararli moddalar mavjudligida yoki portlashlarda, yong‘inlarda va boshqa avariyalarda ularning paydo bo‘lish imkoniyati bo‘lganda xodimlarni ushbu moddalar ta’siridan himoyalash chora-tadbirlari zarur. Bunday chora-tadbirlar loyihada va texnologik reglamentda ko‘zda tutiladi.
8. Ishlab chiqarishdagi jarohatlanish va avariya holatlari o‘rnatilgan tartibda tekshiriladi va hisobga olinadi.
III bob. Texnologik jarayonlarning portlash xavfsizligini ta’minlashga talablar
9. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlarining har bir kimyoviy-texnologik tizimi uchun uning portlash xavfliligi darajasini maksimal tarzda pasaytirish bo‘yicha chora-tadbirlar ko‘zda tutiladi, shu jumladan:
texnologik asbob-uskunalar ichida portlashlar va yong‘inlarni oldini olish;
texnologik asbob-uskunalarni emirilishdan himoyalash va ulardan avariyada zichligi yo‘qolganda atmosferaga yonuvchi moddalar chiqib ketishini maksimal tarzda cheklash;
ishlab chiqarish binolari, inshootlari va tashqi qurilmalari doirasida portlashlar va yong‘inlar sodir bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik;
ishlab chiqarish binolari, inshootlari va tashqi qurilmalari doirasida portlashlar va yong‘inlar oqibatlari og‘irligini pasaytirish.
10. Texnologik jarayonlar o‘rnatilgan tartibda tuzilgan va tasdiqlangan texnologik reglamentlar bo‘yicha amalga oshiriladi.
Ushbu hujjatda parametrlarning kritik qiymatlari, jarayon parametrlari o‘zgarishlarining yo‘l qo‘yiladigan chegaralari, jarayonni apparatlar bilan jihozlash, mumkin bo‘lgan nosozliklar va ularni yo‘qotish usullari, ishlab chiqarishlar nazorati, texnologik jarayonni boshqarish, parametrlar qiymatini o‘rnatilgan chegaralardan chiqishiga yo‘l qo‘ymaydigan usullar va vositalar belgilanadi.
11. Alohida texnologik jarayonni yoki uning bosqichlarini portlash yong‘in xavfsizligi sharoitlarida o‘tkazish quyidagilar bilan ta’minlanadi:
portlash yong‘in xavfli aralashmalar yoki mahsulotlar hosil bo‘lishini maksimal darajada kamaytiradigan yoki yo‘l qo‘ymaydigan sharoitlardan kelib chiqib, o‘zaro ta’sirga kirishuvchi komponentlarni ratsional ravishda tanlash orqali;
komponentlar nisbatini reglamentlangan qiymatlaridan og‘ishiga va tizimda portlash xavfli konsentratsiyalar hosil bo‘lishiga yo‘l qo‘ymasdan, qadoqlashning (dozirovkaning) ratsional rejimlarini tanlash orqali;
texnologik muhitga portlash yong‘in xavfli aralashmalar hosil bo‘lishiga xalal beradigan qo‘shimcha moddalarni (inertgazlarni) kiritish orqali;
muhitning harakatlanishi va komponentlar aralashtirilishi usullari va rejimlarini, oqim bosimi va tezligini, issiqlik naporini, issiqlik almashish yuzasining issiqlik uzatish koeffitsiyentini, shuningdek apparatlarning geometrik o‘lchamlarini ratsional ravishda tanlash orqali;
portlash yonish xavfliligini kamaytiruvchi texnologik muhit holati (tarkibi, bosimi, harorati) parametrlarining qiymatlarini tanlash orqali;
ishonchli energiya ta’minoti orqali.
12. Apparatlarga inert gazlarni kiritish tartibi va usullari, texnologik jarayonning ma’lum bosqichlarida, hamda apparatlarni to‘xtatishga va yuritishga qo‘yilayotganda, loyiha va reglament bilan belgilanadi.
13. Har bir texnologik obyekt uchun inert gazlar miqdori va ularni transport qilish tizimi, texnologik tizim ishlashining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, loyihada belgilanadi va reglamentlanadi. Inert muhit parametrlari, texnologik jarayonning portlash xavfsizligini va sifatli mahsulot olinishini (yoki oksidlovchi reaksiyalar bo‘lmasligini hisobga olib) ta’minlash shartlaridan kelib chiqqan holda, belgilanadi. Inert gazda azotning yoki boshqa inert moddaning miqdori hamma turdagi plyonka hosil qiluvchi smolalar uchun 99,5 foizdan va poliefir smolalar uchun 99,9 foizdan kam bo‘lmasligi kerak.
14. Yonib ketish xavfli manbalarini yo‘qotish imkoniyati bo‘lmagan portlash xavfli muhitga ega texnologik tizimlar portlashni oldini olish va asbob-uskunalarni va quvur o‘tkazgichlarni emirilishdan himoyalash vositalari (yoriluvchi saqlagich membranalar, portlovchi klapanlar bilan, inert gazni muhitga kiritish bilan, alangani o‘chirish vositalari bilan va boshqalar) bilan jihozlanadilar.
15. Havo bilan portlash xavfli aralashmalar hosil qiluvchi yonuvchi mahsulotlar (gazsimon, suyuq, qattiq) kimyoviy-texnologik tizimlar zichlanishi (germetizatsiyalanish) kerak.
16. Asbob-uskunalarda portlashlar va yong‘inlarni oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlar jarayonning ishchi parametrlarida aylanuvchi moddalarning portlash yong‘in xavfliligi ko‘rsatkichlari hisobga olingan holda ishlab chiqiladi.
17. A va B toifadagi binolar uchun xona ichida portlash ro‘y bergan holda binoni buzilishdan himoyalash bo‘yicha qurilish me’yorlari va qoidalariga muvofiq chora-tadbirlar qabul qilinishi kerak.
18. Kimyoviy-texnologik tizimlar uchun changlanuvchi qattiq va dispers moddalar qo‘llanishi bilan bog‘liq bosqichlarida xona (ishchi zona), tashqi qurilmalar atmosferasiga yonuvchi chang chiqishini maksimal darajada kamaytiruvchi chora-tadbir va vositalar, asbob-uskunalar va qurilish konstruksiyalarida changlar yig‘ilishini, shuningdek changdan tozalovchi, asosan mexanizatsiyalashtirilgan, vositalar, havoning changlanganlik darajasini davriy nazorati va changni tozalash rejimi ko‘zda tutilishi kerak.
19. Har bir texnologik blok uchun uning energetik potensialini hisobga olib, yonuvchi mahsulotlarning atrof muhitga chiqib ketishini oldini olishga yoki ularning miqdorini maksimal darajada kamaytirishga, shuningdek portlashlarni oldini olishga va ishlab chiqarish xodimlari shikastlanishiga yo‘l qo‘yilmasligiga yo‘naltirilgan chora-tadbirlar ishlab chiqiladi va vositalar ko‘zda tutiladi.
Tanlangan tadbir va vositalar yetarliligi har bir muayyan holatda loyihada asoslanadi.
20. II va III toifa portlash xavfli texnologik bloklar avtomatik tizimlar yoki avtomatik tartibga solish tizimlari, jarayonning portlash xavfliligini belgilovchi parametrlar qiymatini nazorat qilish vositalar bilan jihozlanadilar.
21. Avariya holatlarida texnologik tizimlardagi asbob-uskunalarda zichlik yo‘qolganda atrof muhitga yonuvchi va portlash yong‘in xavfli moddalar chiqib ketishini maksimal darajada kamaytirish uchun quyidagilar ko‘zda tutiladi:
II va III toifa portlash xavfli bloklar uchun ishlab ketish vaqti 120 sekunddan ko‘p bo‘lmagan va masofadan boshqariladigan berkituvchi yoki uzib qo‘yuvchi qurilmalar;
energetik potensiali Q_v<10 nisbiy qiymatga ega bloklar uchun qo‘l uzatmali berkituvchi qurilmalar o‘rnatilishiga yo‘l qo‘yiladi, bunda ratsional joylashtirish (operator ish joyiga yo‘l qo‘yiladigan maksimal yaqinlashtirib) hisobiga ularni ishga tushirilishining maksimal, ammo 300 sekunddan ko‘p bo‘lmagan, vaqti ko‘zda tutiladi.
22. Tez alangalanadigan va yonuvchi suyuqliklar (TAS va YoS) aylanadigan texnologik bloklar va alohida apparatlar uchun ularni avariya tartibida bo‘shatish ko‘zda tutiladi.
Texnologik bloklar yoki apparatlarni nasoslar yordamida yoki boshqa turli usullarda oraliq va xomashyo omborlarining idishlariga ushbu ishlab chiqarishning, turdosh bo‘linmalari, qurilmalari va sexlarining texnologik apparatlariga yoki ushbu maqsadlar uchun mo‘ljallangan avariya yoki drenaj hajmlarga bo‘shatish mumkin, bunda quvuro‘tkazgichlarning to‘la bo‘shatilishi ta’minlanishi kerak.
Avariya hajmlarining sig‘imliligi apparatning eng katta hajmi hisobidan qabul qilinishi kerak. Ularni boshqa maqsadlarga ishlatish taqiqlanadi.
23. Aralashtirilganda portlash xavfli birikmalar hosil qiluvchi yoki mahsulot sifatini pasaytiruvchi moddalarga ega bug‘-gaz muhitli liniyalar birlashtirilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Har xil bosimli apparatlardan tashkil topgan bug‘-gaz muhitli liniyalarni birlashtirganda bunday muhitlar yuqoriroq bosimli apparatlardan boshqa apparatlarga oqib o‘tishini oldini oladigan chora-tadbirlar ko‘zda tutilishi kerak. Umumiy kollektorga birlashtiriladigan TAS va YoS ga ega apparatlarning nafas olish liniyalarida alanga tarqalishini oldini olish uchun chora-tadbirlar va vositalar (olovni to‘suvchilar, gidrozatvorlar va boshqalar) ko‘zda tutilishi kerak.
TASli asbob-uskunalardan chiqarib yuborish nafas liniyalari tomdan yoki xizmat ko‘rsatiladigan maydonchadan 3 metrdan kam bo‘lmagan hisoblangan balandlikka tashqariga chiqarilishi kerak, agar ular gorizontal bo‘yicha binoning (inshootning) eng baland qismidan 6 metrdan yaqin bo‘lmagan joyda bo‘lsa.
24. TAS qo‘llanilishi bilan bog‘liq ish xonalarida portlashdan oldin konsentratsiyalarning avtomatik signalizatorlari o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
IV bob. Hudud, binolar, inshootlar
25. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlari hududining planini tuzishda ishlab chiqarish jarayoni va mehnati uchun eng qulay sharoitlarni ta’minlash kerak va amaldagi qurilish qoidalari va me’yorlari talablariga muvofiq bajariladi.
26. Ishlab chiqarish hududi planini tuzishga umumiy talablar KM va QP-89 “Sanoat korxonalarining bosh plani”, QMQ 3.01.05 “Ishlarni bajarish va qabul qilish qoidalari. Hududni obodonlashtirish”ga muvofiq bo‘lishi kerak.
27. Atmosferaga zararli moddalar chiqaruvchi ishlab chiqarish jarayonlariga ega binolar, inshootlar, ochiq qurilmalar boshqa ishlab chiqarish binolari va inshootlariga nisbatan shamollarning ustivor yo‘nalishi tomoniga qaratib joylashtirilishi kerak.
28. Quduqlarga hamda qayrilish burchaklarida kameralarga ega emas yer osti muhandislik tarmoqlari, tarmoq joylashishini aniqlashga imkon beruvchi, tashqi taniqli belgilarga ega bo‘lishlari kerak.
29. Yer osti kabel yo‘llari, muftalar va kabellarning “Iste’molchilarning elektrqurilmalari texnik ekspluatatsiyasi Qoidalari”ga muvofiq joylashishini aniqlashga imkon beruvchi, tashqi taniqli belgilarga ega bo‘lishlari kerak.
30. Ishlab chiqarish hududidagi lyuklar, quduqlar, chuqurlar berkitilgan bo‘lishi kerak. Vaqtincha ochib qo‘yilgan lyuklar, quduqlar, chuqurlar, tungi vaqtda yorug‘lik signalizatsiyasi qurilmasi bilan, balandligi 1 metrdan kam bo‘lmagan vaqtincha to‘siqqa ega bo‘lishlari kerak.
31. Lotoklar, kanallar, transheyalar ustidan o‘tish joylarida, balandligi 1 metrdan kam bo‘lmagan, balandligi o‘rtasida plankalar qo‘yilgan, mustahkam panjaralar bilan to‘silgan, kengligi 0,8 metrdan kam bo‘lmagan ko‘prikchalar o‘rnatilgan bo‘lishi kerak. Ko‘prikchalarga yo‘l bo‘sh bo‘lishi kerak. Qorong‘i tushganda ko‘prikchalar va ularga yo‘llar yoritilgan bo‘lishi kerak.
32. Ishlab chiqarish hududi atmosfera, qor muzdan erigan va sug‘orish suvlarini chiqarib yuborish uchun zarur nishablikka ega bo‘lishi kerak. Yo‘llar, o‘tish yo‘llari, yo‘laklar, yuklarni tushirish uchun maydonchalar qattiq qoplamaga ega bo‘lishlari kerak.
33. Yo‘llarni, yo‘lkalarni, binolar va inshootlar orasidagi joylarni materiallar, asbob-uskunalar, bo‘sh upakovka hajmlarni va tayyor mahsulotni joylashtirish uchun foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi.
34. Yo‘llar, transport o‘tish joylari, yo‘lkalar, tashqi narvonlar, estakadalar, o‘tish joylari soz holatda ushlanishi kerak: o‘z vaqtida ta’mirlanishi, qish vaqtida qordan tozalanishi, yaxmalaklarga qum sochilishi, kechasi yoritilishi kerak.
Hududning bo‘sh uchastkalari ko‘kalamzorlashtirilishi kerak.
35. Zavod ichidagi avto yo‘llar “Avtomobil yo‘llari” QMQ 2.05.02 talablariga javob berishi kerak.
36. Hududda avtotransportning, boshqa mexanizmlarning, o‘tish yo‘llarining toraygan joylarida va o‘t o‘chirish operativ rejasi bo‘yicha yong‘in texnikasi joylashtiriladigan joylarda, to‘xtab turishiga yo‘l qo‘ymaydigan tegishli yo‘l belgilari va tushuntirish yozuvlari o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
37. Avtomashinalar, traktorlar, yuk ko‘tarish-tashish va qurilish mexanizmlarining portlari va yong‘in xavfli sexlar va qurilmalar hududiga kirishiga faqat mazkur sexlar, qurilmalar rahbarlarining ruxsati bo‘yicha, to‘xtash joylari, ularning harakati va xavfsizlik choralari ko‘rsatilib, yo‘l qo‘yiladi.
38. Yonuvchan bug‘lar yoki gazlar to‘planishi mumkin bo‘lgan korxona hududining uchastkalaridan avtomobillar, traktorlar, mototsikllar va boshqa transportlarning uchqun o‘chiruvchi moslamasiz o‘tishi taqiqlanadi.
39. Doimiy o‘rnatilgan yong‘in narvonlari, hamda binolar tomlaridagi yonmaydigan to‘siqlar yaroqli holda ushlab turilishi kerak.
40. Korxona hududi bo‘yicha transport harakati, burilishlar, to‘xtashlar, kirish va chiqishlar va boshqa ko‘rsatilgan transport va yo‘lovchilar oqimlari harakatining sxemalari bo‘yicha tashkil qilinishi kerak.
41. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishining barcha binolari va inshootlariga erkin kirish ta’minlangan bo‘lishi kerak. Binolarga va o‘t o‘chirish suv manbalariga o‘tish va yaqinlashish joylari, shuningdek yong‘inga qarshi inventarga, uskunalarga va rezervuarlarga yaqinlashish joylari maxsus maydonchalar bilan jihozlangan va muntazam bo‘sh bo‘lishi kerak, qish vaqtida qordan va muzdan tozalangan, tungi vaqtda o‘tish xavfsizligini ta’minlash uchun yoritilgan bo‘lishi kerak. Binolar orasidagi yong‘inga qarshi uzilish joylarini materiallarni, uskunalarni omborxonada saqlanishiga va avtotransport turishiga ruxsat berilmaydi.
42. Yong‘in o‘chirish inventaridan tezlikda foydalanish uchun sharoit yaratish maqsadida ushbu vositalar maxsus yong‘in postlarida o‘rnatilishi va tungi vaqtda yoritilishi kerak. Ko‘rinarli joylarda yong‘inga qarshi kurashuvchi xizmatni chaqirish tartibi to‘g‘risidagi yozuvlar osib qo‘yilishi kerak.
43. Zavod ichidagi temir yo‘l izlari, o‘tish joylari va ulardan o‘tish vositalarining o‘rnatilishi, temir yo‘l xo‘jaligini tashkil qilish va ekspluatatsiyasi QMQ 2.05.01 “Temir yo‘llar, tor temir yo‘llar” va SNiP 2.05.07 “Sanoat transporti” talablarini qondirishi kerak.
44. Temir yo‘l va avtomobil transportining korxona hududi bo‘yicha harakatlanish tezligi uchun GOST 10807 “Yo‘l belgilari” bo‘yicha maxsus osib qo‘yilgan (chiqarib qo‘yilgan) yo‘l belgilarida, tezlik ko‘rsatkichlarida va GOST 12.4.026 “Signal ranglari va xavfsizlik belgilari” bo‘yicha xavfsizlik belgilarida ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak.
45. Har bir ishlab chiqarish binosiga sanitar-texnik pasport tuzilgan bo‘lishi kerak, unda foydalanish uchun zarur bo‘lgan bino to‘g‘risidagi ma’lumotlar, o‘tkazilgan ta’mirlash va ko‘riklar haqidagi belgilar yoritilgan bo‘lishi kerak.
46. Barcha ishlab chiqarish va yordamchi xonalar ozodalikda saqlanishi kerak.
47. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishining asosiy jarayonlariga tegishli hamma ishlab chiqarish va ombor xonalardagi pollar, devorlar va shiftlar namga chidamli, ho‘llab tozalashga va changdan oson tozalashga yo‘l qo‘yadigan bo‘lishlari kerak. Pollar va devorlar silliq va choksiz bo‘lishi kerak; devorlar chang to‘planishiga yo‘l qo‘yadigan sathlarga ega bo‘lmasligi kerak. Devorlar va pol yuzasining rangi ajraladigan chang-rangidan farq qilishi kerak.
48. Pollar tekis, yoriqlarsiz, o‘ymalarsiz va qavariq joylarsiz bo‘lishi va QMQ 2.03.13 “Pollar” talablariga muvofiq bajarilgan bo‘lishi kerak.
49. Yong‘inga qarshi devorlarda va binolar va inshootlarning bostirmalariga o‘rnatilgan yong‘inga qarshi eshiklar, suv pardalari, to‘siqlar, shiberlar, tutunga qarshi qurilmalar soz holatda ushlab turilishi kerak.
V bob. Ayrim texnologik jarayonlarga maxsus talablar
1-§. Texnologik qism
50. Texnologik jarayonlar o‘rnatilgan tartibda tuzilgan va tasdiqlangan texnologik reglamentlar bo‘yicha amalga oshirilishlari kerak.
51. Bug‘lar, chang va zararli gazlar ajralishi bilan olib boriladigan jarayonlar apparatlari gazlar atmosferaga chiqarib yubormasdan avval tutqichlar va maxsus tozalovchi qurilmalar bilan jihozlanishi kerak.
52. Elektr induksiyasi yordamida isitiladigan reaktorlar elektr qurilmalari sifatida qaraladi va ularga “Elektr qurilmalar tuzilishi Qoidalari” taalluqlidir.
53. Yuqori temperaturada qaynovchi organik issiqlik tashuvchi bilan isituvchi qozon qurilmalari “Bug‘ va suv isitish kotellari tuzilishi va xavfsiz ekspluatatsiyasi Qoidalari”ga muvofiq bo‘lishlari kerak.
2-§. Yonuvchan bug‘-gaz muhitlar, suyuqliklar va mayda dispersli qattiq mahsulotlarning harakatlantirish
54. Quvuro‘tkazgichlarda harakatlanuvchi yonuvchan mahsulotlarning tezligi, bosimi va haroratining yo‘l qo‘yiladigan qiymatlari harakatlantirilayotgan moddalarning portlash xavfli tavsiflari va fizik-kimyoviy xossalari hisobga olingan holda o‘rnatiladi.
55 Qotib qoluvchi mahsulotlar va kristallanish qobiliyatiga ega quyuq eritmalarni (ftal va malein angidridlar, kanifol va boshqalar) quvuro‘tkazgichlar bo‘yicha harakatlantirish isitiladigan “quvur quvurda” turidagi quvuro‘tkazgichlar bo‘yicha va yo‘ldosh issiqlik tashuvchilar bilan quvuro‘tkazgichlarda tiqilib qolishga yo‘l qo‘ymaydigan rejimda amalga oshirilishi kerak.
Isitish va issiqlik tashuvchi turi harakatlantirilayotgan moddalarning fizik-kimyoviy va yonish portlash xavfliligi xossalarini hisobga olib tanlaniladi.
56. Kristallanib qolgan mahsulotni isitish (eritish) uchun ochiq olovdan foydalanish taqiqlanadi. Isitishdan avval isitiladigan uchastkani bosim manbaidan (manbalaridan), quvuro‘tkazgichlar va apparatlarning tutash uchastkalaridan dastlab uzib va berkitib qo‘yilishi zarur.
57. Nasoslar va kompressorlar uchun konstruksiyasini va konstruksiya materiallarini tanlash amaldagi me’yoriy-texnik hujjatlar bo‘yicha harakatlantirilayotgan muhit va jarayonning ishchi parametrlarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi.
58. Harakatlantirilayotgan gaz muhitidan suyuqlik fazasini ajratish uchun kompressor, vakuum-nasos, gazoduvka so‘rish liniyasiga separatorlar, resiverlar, tomchi teruvchilar o‘rnatiladi, ular zarur hollarda sath nazorati asboblari, maksimal daraja bo‘yicha signalizatsiya va blokirovka vositalari bilan jihozlanadi.
59. Vakuum ostida o‘tkaziladigan va EAS qo‘llash bilan bog‘liq texnologik jarayonlarda vakuumni tartibga solish va olib tashlash inert gazlar bilan bajariladi.
60. Quvuro‘tkazgichlar va apparatlarining ichki yuzalarida smolalanish polimerizatsiya, polikondensatsiya mahsulotlari o‘tirib qolishi mumkin bo‘lgan yonuvchan moddalar va gazlar uzatish tizimlarida ushbu qoldiqlardan tozalashning samarali va xavfsiz usullari va vositalari ko‘zda tutiladi, hamda ushbu ishlarni o‘tkazilishi davriyligi o‘rnatiladi.
61. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni bosim usulida uzatish inert gazlar yordamida amalga oshiriladi.
62. Sulfat va boshqa kislotalar uchun rezervuarlar kislotaga chidamli materiallardan tayyorlangan taglikka ega bo‘lishlari kerak. Rezervuarlar botiriluvchi nasoslar yoki sifonlar yordamida bo‘shatilishi kerak.
63. Changlanuvchan sochma materiallarning transportirovkasi uchun chang ajralishiga yo‘l qo‘ymaydigan qurilmalarni qo‘llash lozim. Pigmentlar ishlab chiqarishlarida sochma va changlanuvchi materiallar transportirovkasi zichlangan transport vositalarida bajarilishi kerak.
64. Yuzalardan yonuvchan changni siqilgan havo yoki boshqa siqilgan gaz bilan, shuningdek chang ko‘tarishga va portlash xavfli chang-havo aralashmalari hosil bo‘lishiga olib keluvchi boshqa usullar bilan tozalashga yo‘l qo‘yilmaydi.
65. Pigment ishlab chiqarilishida changlanuvchi mahsulotni to‘kish va trasnportirovka joylari zichlangan va aspiratsion ventilatsiya qurilmalariga ulangan pana joylar bilan ta’minlangan bo‘lishlari kerak.
Aspiratsion havo yurish qurilmalarining mahalliy so‘rish voronkalaridagi havo tezligi 2 m/s dan oshmasligi kerak.
66. Elevatorlar, yopiq konveyerlar, bu jihozlarning ishlayotganligi haqida yorug‘liq tovush beruvchi signalizatsiya bilan jihozlangan bo‘lishi kerak.
67. Tasmali transportyorlar, ularda ilashadigan (yopishadigan) materiallar uzatilganda tasmani tozalab turish uchun moslamaga ega bo‘lishi kerak.
Qo‘rg‘oshin va xromli pigmentlarni, hamda quruq va pasta ko‘rinishidagi xavfliligi 1-sinfga kiruvchi zaharli materiallarni tasmali transportyorlarda uzatilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
68. Bunkerlarni uskunalardan uzib qo‘yish uchun ular orasida shiberlar yoki to‘kma materiallar oqimini to‘sib qo‘yuvchi berkituvchi qurilmalar o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
69. Changushlagich kameralardan mahsulotni tushirib olish odatda mexanizatsiyalashgan va zichlashgan bo‘lishi kerak.
70. Pigmentlar ishlab chiqarishlarida sochma xomashyoni transportirovkasi va yuklanishi bilan bog‘liq qurilmalar va asbob-uskunalar, asosiy uskunalar to‘xtatilganda materiallarni va yoqilg‘ini berilishini to‘xtatuvchi avtoblokirovkalar bilan jihozlangan bo‘lishlari kerak.
3-§. Kondensatsion smolalar asosida loklar va emallarni ishlab chiqarish
71. Mehnat xavfsizligini maksimal darajada oshirish maqsadida texnologik . jarayonni, uskunalar va quvuro‘tkazgichlarga xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash, atrof muhitni qo‘riqlash, himoya vositalaridan foydalanish bo‘yicha hamma ishlar ushbu turdagi ishlarni reglamentlaydigan texnik hujjatlar, qoidalar va me’yorlarga muvofiq o‘tkazilishi kerak.
72. Texnolologik jarayonni xavfsiz olib borish uchun quyidagilar ta’minlangan bo‘lishi kerak:
uskunalar va quvuro‘tkazgichlar tozaligi va zichligi;
uskunalar, kommunikatsiyalar, metallkonstruksiyalarni yerga ulash;
uskunalar va kommunikatsiyalarning termoizolatsiyasi;
inert gazning uzluksiz (beto‘xtov) berilishi;
elektr uskunalarning tok o‘tkazuvchi qismlarining izolatsiya qilinganligi;
xonalar havosida moddalarning zaharli va yong‘in portlash xavfli konsentratsiyasini muntazam nazorat qilish;
uskunalarni, quvuro‘tkazgichlarni va kommunikatsiyalarga o‘z vaqtida texnik xizmat ko‘rsatish;
uskunalar aylanuvchi qismlari, ish maydonchalari, quduqlar, chuquroldi, eshik, deraza o‘rinlari va boshqa to‘siqlarining sozligi;
ish o‘rinlarining yetarlicha yoritilganligi;
ishlovchilarni maxsus kiyim va individual himoya vositalari bilan ta’minlanganligi.
73. Lok bo‘yoq ishlab chiqarishida qo‘llaniladigan hamma organik erituvchilar, transportirovka qilinishida, aralashtirilishida, oqim zarbasida va boshqa razryadi alangalanishga va portlashga olib kelishi mumkin bo‘lgan statik elektrning xavfli potensialini to‘plash qobiliyatini hisobga olib, “Kimyo sanoati ishlab chiqarishlarida statik elektrdan himoyalash Qoidalari” talablariga qat’iy rioya qilinishi kerak.
74. Statik elektr zaryadlari to‘planishi imkoniyatiga yo‘l qo‘ymaslik uchun quyidagilar bajarilishi kerak:
quvuro‘tkazgichlar kesishgan va o‘zaro yoki metallkonstruksiyalar bilan 0,1 metrdan kam masofaga yaqinlashgan joylarda ulagichlar bilan ulanishi kerak;
apparatlardagi loklar, smolalar, erituvchilar yuzasida suzib yuruvchi predmetlar bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak;
eritmalarni quvuro‘tkazgichlar bo‘yicha transportirovka qilish tezligi 1,2 m/s dan oshmasligi;
paxta yog‘i va loklarning tezligi - 5,0 m/s dan oshmasligi kerak;
erituvchilarni erkin tushuvchi oqim ko‘rinishida quyilishiga yo‘l qo‘ymaslik;
texnologik uskunalarning metall va tok o‘tkazuvchi nometall qismlari, statik elektrdan himoyaning boshqa usullari qo‘llanishidan qat’iy nazar, yerga ulangan bo‘lishi kerak;
quvuro‘tkazgichlarning, apparatlarning flanetsli birikmalarida, korpuslarning qopqoqlar bilan berkitishda dielektrik materiallardan va tok o‘tkazmaydigan bo‘yoqlar bilan bo‘yalgan shaybalar qo‘llanishi taqiqlanadi;
sochma mahsulotlarni (ftal angidridi, kanifollar, sodalar) bevosita qog‘oz, polietilen va boshqa turdagi qoplardan suyuqlikka ega apparatlar lyuklariga to‘kish, agar muhit temperaturasi suyuqlikning chaqnash temperaturasidan yuqori bo‘lsa, taqiqlanadi;
ftal angidridi, kanifol changlarini yerga tushishiga, tashlab yuborilishiga, chang to‘zonlari va ularning o‘ramalari hosil bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak;
muntazam ravishda, haftasiga kamida bir marta uskunalar, kommunikatsiyalar, qurilish konstruksiyalariga o‘tirgan changlarni tozalash;
hajmlar va apparatlar ichida elektrlanuvchi materiallardan tikilgan maxsus kiyimda ish bajarish taqiqlanadi.
75. Lokli asosda sintez o‘tkazilganda quyidagi shartlar bajarilishi kerak:
ftal angidridi, kanifol quvuro‘tkazgichlaridagi “tiqinlarni” yo‘qotishni bug‘ yordamida yoki uchqun bermaydigan materiallardan yasalgan moslamalarni qo‘llab mexanik tarzda yo‘qotish lozim;
ishchi temperaturadan oshirmaslik va uning ko‘tarilish tezligini 1 gradus/min dan ko‘p bo‘lmagan holda oshirish;
reaktorga ftal angidridi yuklashni 15 kg/min dan yuqori bo‘lmagan tezlikda o‘tkazish;
namunalarni faqat namuna olish moslamasidan olish;
suyuq xomashyo transportirovka qilinishida quvuro‘tkazgich, quvuro‘tkazgich armaturalari holatini kuzatish;
oqib chiqishlar aniqlanganda mahsulot berilishini darhol to‘xtatish, quvuro‘tkazgichni inert gaz bilan tozalash, nosozlikni yo‘qotish, to‘kilgan mahsulotni olib tashlash kerak;
qabul qiluvchi apparatlar to‘ldirilishini diqqat bilan kuzatish, boshqaruvchi asbob ishlamay qolsa, mahsulotning berilgan miqdorini yetkazishni to‘xtatish, operatsiyani qo‘lda bajarish kerak.
76. Sharli tegirmon ishlayotganida baxtsiz hodisani oldini olish uchun tegirmon to‘sig‘ining eshigi va mahsulot solish lyuki ochiqligida, tegirmon shunday blokirovkalanishi kerakki, dvigatelga tok kelishi to‘xtab, tegirmon ishlashdan to‘xtatishi kerak.
77. Kondensatsion smolalar asosida emallar olish sexida sanitariya laboratoriyasi tomonidan havo tarkibida zaharli va portlash yong‘in xavfli moddalar konsentratsiyasining muntazam nazorati tashkil qilingan bo‘lishi kerak.
VI bob. Texnologik jarayonlarni apparatlar bilan jihozlash
1-§. Uskunalarni joylashtirish
78. Uskunalarni joylashtirishda quyidagilar ko‘zda tutilishi kerak: ishlovchilar har doim bo‘ladigan joylarda eni 2 metrdan kam bo‘lmagan asosiy yo‘laklar;
ular bo‘sh va to‘g‘ri yo‘nalishli bo‘lishi kerak;
nasos uskunalar, mahalliy nazorat-o‘lchov asboblariga xizmat ko‘rsatish fronti bo‘yicha eni 1,5 metrdan kam bo‘lmagan yo‘laklar;
apparatlar orasida, hamda apparatlar bilan xonalar devorlari orasida aylanma xizmat ko‘rsatish zarur bo‘lsa eni 1 metrdan kam bo‘lmagan yo‘laklar;
mashinalar va apparatlarga, hamda NO‘A va A asboblariga davriy ko‘rik o‘tkazish va xizmat ko‘rsatish uchun, alohida turuvchi nasoslar orasida eni 0,8 metrdan kam bo‘lmagan yo‘laklar;
aylanma xizmat ko‘rsatishni talab qilmaydigan uskunalar bir biridan va qurilish konstruksiyalaridan kamida 0,2 metr uzoqlikda turishi kerak.
2-§. Avariyaga qarshi qurilmalar
79. Aylanuvchi pechlarning va quritgichlarning baland tayanchlari tayanch tepasidan 300 mm dan ko‘p bo‘lmagan masofada joylashgan xizmat ko‘rsatish maydonchalari bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
80. Turli yoqilg‘ilar bilan ishlovchi agregatlardan yonish mahsulotlarini bitta mo‘riga chiqarilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
81. Xonalarda joylashgan apparatlar uzatmalarini, xonada chang to‘planishi mumkin bo‘lsa, elektrdvigatellar bilan bitta valda bajarish yoki yopiq reduktorlar qo‘llash lozim. Ayrim hollarda tipovoy uskunalarni o‘rnatishda qiyiq tasmali uzatmalar qo‘llanishiga yo‘l qo‘yiladi. Silliq tasmali uzatmalar qo‘llanishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
82. Gaz yoqilg‘isida ishlovchi doimiy o‘choqlar qobig‘ida va aylanuvchi pechlar kallachalarida saqlagich klapanlar va yoriluvchan membranalar qo‘yilishi kerak.
VII bob. Materiallarni saqlash va tez alangalanuvchi va yonuvchi suyuqliklarni to‘kish-quyish jarayonlarini (operatsiyasini) bajarish
1-§. To‘kish-quyish temir yo‘l estakadalariga talablar
83. Temir yo‘l sisternalariga quyish (to‘kish) uchun estakadalar temir yo‘lning to‘g‘ri boshi berk uchastkasida joylashishi kerak va bir tomonli, shuningdek ikki tomonli bo‘lishi mumkin, ya’ni temir yo‘l boshi berk ikkita parallel uchastkalari orasida joylashishi mumkin.
84. Bir tomondan to‘kish-quyish qurilmalari bilan jihozlangan to‘kish-quyish estakadalarini yo‘lning radiusi 200 metrdan kam bo‘lmagan egri uchastkasida joylashtirishga ruxsat beriladi.
85. Yong‘in holatida tarkibni uzish imkoniyati uchun temir yo‘l berk uchastkasining uzunligi tarkibning oxirgi sisternasidan tayanch xodagacha masofa hisoblangandan 30 metrga uzaytirilishi kerak. Tirgovuch brusda yonuvchi tarkibni ajratish uchun mexanik uzatma bilan lebyodka o‘rnatilishi kerak.
86. Estakada uzunligi to‘kish-quyish qurilmalari va bir vaqtning o‘zida to‘kishga (quyishga) beriladigan sisternalar miqdori bilan belgilanadi.
87. Estakadalar tagiga avariya holatlarda (tasodifan) to‘kilgan suyuq mahsulotlarni yig‘ish uchun ularni saqlanadigan joylarga nasos bilan uzatishga chuqurchali tagliklar o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
Tagliklar qoplamasining materialga quyiladigan mahsulotning agressiv ta’siriga chidamli bo‘lishi va ushbu mahsulotlar kelib tushganida portlash va alangalanish keltirib chiqarmasligi kerak.
88. Temir sisternalarini TAS va YoS larni (quyishga) qo‘yish tartibi ishlab chiqarish yo‘riqnomasida ko‘zda tutilgan yonginga qarshi rejimga qat’iy rioya qilinib, ushbu operatsiyalarni xavfsiz o‘tkazilishini ta’minlashi kerak, shu jumladan:
vagon-sisternalarni biriktirish, uzish va saralash ishlari to‘kish-kuyish punktlaridan tashqarida o‘tkazilishi kerak;
temir yo‘llardagi to‘kish-quyish qurilmalarining ikkala tomonida (ikkita ikki o‘qli yoki bitta to‘rt o‘qli vagon uzunligida) lokomotivlarning kirishini taqiqlovchi signal belgilar bo‘lishi kerak;
temir yo‘l sisternalarini tormozlash uchun tormozlash paytida uchqun bermaydigan materialdan tagliklar qo‘llanishi kerak;
to‘kish-quyish operatsiyalari vaqtida qo‘llaniladigan asboblar urilganda uchqun bermaydigan metalldan tayyorlangan bo‘lishi kerak.
89. Birinchi va ikkinchi sinf xavfliligiga ega moddalarni qabul qilish uchun estakadalar faqat ustki tomondan to‘kish qurilmalari bilan boshqa moddalarga esa ham ustki, ham pastki tomondan to‘kish qurilmalari bilan jihozlangan bo‘lishi kerak.
90. To‘kish qurilmalarining soni va konstruksiyasi, yuklarni tashishga me’yoriy-texnik hujjatlar talablarida o‘rnatilgan, temir yo‘l sisternalaridan mahsulotlarni to‘kish muddatlarini ta’minlashi kerak.
91. To‘kish estakadasi tagida yopishqoq qotib qoluvchi mahsulotlar, chaqnash temperaturasi 28° S dan yuqori YoS va TAS (shu jumladan ksilol) uchun to‘kish nasoslarini joylashtirilishiga yo‘l qo‘yiladi, xavfsizlik choralari ta’minlangan holda.
92. Yopishqoq qotib qoluvchi mahsulotlar uchun ularni to‘kishdan avval temir yo‘l sisternalarida qizdirishni ta’minlovchi uskunalar ko‘zda tutilishi kerak.
Qizdirish uchun uskunalar ochiq maydonda, hamda xonada (isitgich) o‘rnatilish mumkin.
2-§. Rezervuarlarga (rezervuarlar saroyiga) talablar.
93. Tez alangalanuvchan va yonuvchan suyuqliklar saqlash uchun rezervuarlar mahsulotlarning fizik-kimyoviy xususiyatlari va ekspluatatsiyasining muayyan shartlarini hisobga olinib tanlanishi kerak.
94. Yer ustidagi rezervuarlar (er usti saqlash) ham vertikal, ham gorizontal holatda bo‘lishlari mumkin.
95. Agar rezervuardagi suyuqlikning eng baland sathi yon atrofdagi maydonning eng past nuqtasidan kamida 0,2 metrga past bo‘lsa, rezervuarlar yer osti rezervuari hisoblanadilar (erga ko‘milgan yoki tuproq bilan yopilgan - yer osti saqlash).
96. Rezervuar parklari sig‘imi “Neft va neft mahsulotlari omborlari” KMK 2.09.14 talablariga muvofiq qabul qilinadi.
97. Rezervuarlar saroylari tashqi to‘siqlarga (marza bilan o‘ralgan) ega bo‘lishlari kerak. Marza ichidagi maydonchalar rejalashtirilgan bo‘lishi kerak. Bunda saqlanayotgan mahsulotlarning yerga o‘tib ketishini oldini oladigan choralar ko‘zda tutilishi kerak.
98. Quyosh nurlari ta’sirini oldini olish uchun TAS li yer usti rezervuarlari yorqin rangga bo‘yalgan bo‘lishi kerak.
99. Isitish talab qiladigan mahsulotni saqlashda rezervuar tashqi issiqlik izolatsiyasi bilan qoplanadi, u yonmaydigan materialdan bo‘lishi kerak.
Rezervuarning va issiqlik izolatsiyasi gilofining tashqi yuzasining temperaturasi 60° S dan yuqori bo‘lmasligi kerak.
100. Rezervuarlar ekspluatatsiyasi jarayonida ularning zichligi, sifonli jo‘mraklar, flanetsli birikmalar qistirmalari holatining zavod yo‘riqnomasiga muvofiq doimiy nazorati o‘rnatilishi kerak.
101. O‘xshash fizik-kimyoviy xossali mahsulotlarni saqlash uchun mo‘ljallangan rezervuarlar guruhida avariya holati uchun rezervuar o‘rnatilishi ko‘zda tutilgan bo‘lishi kerak.
Bunda ushbu guruh rezervuarlarining texnologik kommunikatsiyalari ishchi rezervuarni avariya rezervuariga almashtirish imkoniyatlari bilan joylashtirilishi kerak. Avariya rezervuarining sig‘imi eng katta hajmli rezervuarnikidan kam bo‘lmasligi kerak.
102. Rezervuarlar ko‘rikdan o‘tkazilish, namuna olish yoki suyuqlik sathini o‘lchash vaqtida faqat portlashdan himoyalangan akkumulyatorli yoritgichlar qo‘llanishiga yo‘l qo‘yiladi, ishlatilayotgan asboblar uchqun chiqarmaydigan bo‘lishlari kerak.
103. Kislotalar va ishqorlar saqlash uchun rezervuarlar yon devorchalar bilan jihozlangan, zanglashga qarshi himoyali taglikka ega bo‘lishlari kerak.
104. Kislotalar uchun rezervuarlar konstruksiyasi har bir rezervuarning hamma yuzasini ko‘rikdan o‘tkazishga va zarur hollarda mumkin bo‘lgan oqishlarni yo‘qotishga imkon beruvchi poydevorlarga o‘rnatilishi lozim.
105. Rezervuarlar jarayon parametrlarini nazorat qilish va boshqarish vositalari bilan jihozlangan bo‘lishlari kerak.
106. 12 metrdan baland devorli yer usti rezervuarlari (yonmaydigan materiallardan tayyorlangan issiqlik izolatsiyasili rezervuarlardan tashqari) doimiy sovutish qurilmalari - suv bilan sug‘orish xalqalari bilan jihozlangan bo‘lishlari kerak.
107. TAS va YoS uchun yer usti rezervuarlardan temir yo‘l sisternalari uchun quyish-to‘kish qurilmalarigacha masofa neft va neft mahsulotlariga muvofiq qabul qilinishi lozim.
108. Rezervuarlar saroyi va nasoslar inshooti (yoki teplyak) orasida past tayanchlarda quvuro‘tkazgichlar yetkazilganda yong‘in mashinalariga ushbu kompleksni aylanib o‘tishga yo‘l qo‘yiladi.
109. Yer osti rezervuarlarini tuproq bilan ko‘mish kengligi rezervuar devoridan tarzda yuzasigacha masofa 3 metrdan kam bo‘lmasligi hisobidan belgilanadi.
3-§. Nasos stansiyalariga talablar
110. Nasos stansiyalarini bosh planda joylashtirishda neft va neft mahsulotlari omborlariga qurilish me’yorlari va qoidalari talablariga va sanoat tashkilotlari bosh planlariga qo‘yiladigan talablarga rioya qilinishi zarur.
111. TAS va YoSni haydash uchun nasoslar binolarda ham, maydonlarda (ochiq yoki bostirma tagida) ham joylashtirilishlari mumkin.
112. Maydonchalarda konstruksiyasi va dvigatellarini ochiq havoda ekspluatatsiyasiga yo‘l qo‘yiladigan nasoslarni joylashtirish lozim.
113. Nasoslarni atmosfera ta’sirlaridan himoyalash uchun yengil to‘siq konstruksiyalari, bostirmalar, g‘iloflar (kojuxlar) ko‘rinishidagi maxsus himoya pana joylar (doimiy va qismlarga ajratiladigan) qo‘llanilishi mumkin.
114. Nasos xonalarini quruq tozalash ko‘zda tutilishi kerak.
115. Nasos stansiyalari xonalaridagi pollar uchun uchqun hosil qilmaydigan, hamda haydalayotgan muhitlar ta’siriga chidamli materiallar qo‘llanilishi kerak.
116. Nasos turini tanlash haydalayotgan mahsulotlarning fizik-kimyoviy xossalari, zarur ishlab chiqarish unumdorligi, napor va mahsulot olinadigan va uzatiladigan hajmlarning balandligi bilan aniqlanadi.
117. Turli chaqnash temperaturasiga ega mahsulotlarni haydash uchun nasoslarni bitta xonada o‘rnatilishida xona va unda joylashgan uskunalar eng xavfli mahsulot bo‘yicha o‘rnatilgan talablarga muvofiq bo‘lishlari kerak.
118. Zulfinlar uzellarini (boshqarish taroqlari), agar ushbu xonada asosiy ishchi nasoslar (chaqnash temperaturasi 120° S dan yuqori bo‘lmagan mahsulotlar uchun) soni o‘ntadan ko‘p bo‘lmasa, nasoslar bilan bir xonada joylashtirilishiga ruxsat beriladi.
4-§. Sig‘imlarga quyib berish, qadoqlash, tarqatish xonalariga talablar
119. Sig‘imlarga quyib berish, qadoqlash, tarqatish xonalarini klimatik sharoitlar va mahsulot turlariga bog‘liq holda binolarda yoki maydonchalarda (ochiq yoki pana qilingan) joylashtirish lozim.
120. Suyuq mahsulotni bo‘sh idishga quyishni o‘lchov jihozlari (hajmiy, og‘irlik bo‘yicha) va suyuqlik schyotchiklari yordamida amalga oshirish lozim. Quyish joylarini yaqinlashtirilgan ventilatsiya so‘rg‘ichlari bilan, qadoqlash agregatlari (kameralari) mahalliy so‘rg‘ichlar bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
121. Quyish xonalarida xonalarni quruq tozalash ko‘zda tutilishi lozim.
5-§. Tez alangalanuvchan va yonuvchan suyuqliklarni idishlarda saqlash uchun omborxona binolariga talablar
122. TAS va YoS idishlarda saqlashni binolarda yoki maydonchalarda (ochiq yoki usti yopiq) iqlimiy sharoitlarga va mahsulotlarning fizik-kimyoviy xossalariga bog‘liq ravishda joylashtirish ko‘zda tutilishi lozim.
123. Bino bir qavatli va yonmaydigan devorlar bilan (to‘siqlar) ajratilgan, TAS uchun har birining sig‘imi 200 m³ dan ko‘p bo‘lmagan va yonuvchan suyuqliklar uchun 1000 m³ dan ko‘p bo‘lmagan ombor seksiyalariga ega bo‘lishi kerak.
124. Bitta omborxona binosining umumiy sig‘imi TAS uchun 1200 m³ dan, YoS uchun 6000 m³ dan oshmasligi kerak.
125. TAS va YoSlarni idishda bir vaqtda saqlovchi omborxona binosining sig‘imi quyidagi hisoblash bo‘yicha aniqlangan keltirilgan sig‘im bo‘yicha o‘rnatiladi:
TAS saqlash uchun 1 m³ sig‘im YoS saqlash uchun 5 m³ sig‘imga tenglashtiriladi.
126. Omborxona binolarini o‘t o‘chirishning avtomatik qurilmalari bilan jihozlanganda har bir seksiyaning va bir binoning umumiy sig‘imini uch martaga ko‘paytirishga yo‘l qo‘yiladi. Bunda xomashyo va tayyor mahsulotli tagliklar so‘rilarda (stellajlarda) olti yarusgacha taxlanishi mumkin (mexanizatsiyalashtirilgan) taxlashlarda.
127. Temir yo‘l yuklash-tushirish rampalari (sahnalari) ustidagi tom (naves) temir yo‘l o‘qini 0,5 metrga berkitib turishi, avtomobil rampalari ustidagi tom rampa chetidan kamida 1,5 metrni berkitib turishi kerak.
128. Yuklash-tushirish rampalari kamida ikkita bir biridan ayrim zinalarga yoki panduslarga ega bo‘lishlari kerak.
129. Yuklash-tushirish rampalari pollarining ko‘ndalang qiyaligi 1 foizga teng qabul qilinishi kerak.
130. Omborxona binolari va rampalardagi pollar yonmaydigan materiallardan bo‘lishi kerak.
VIII bob. Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish tizimi
1-§. Umumiy talablar
131. Texnologik jarayonlarni, avtomatik, avtomatlashtirilgan va masofadan boshqarishni, shu jumladan uskunalar bilan jamlangan holda yetkazib berilganlarini, nazorat qilish tizimi ushbu Qoidalar, amaldagi me’yoriy-texnik hujjatlar, loyihalar, reglamentlar talablariga javob berishlari va texnologik parametrlarni berilgan aniqlikda ushlab turilishini, texnologik jarayonlar o‘tkazilishining ishonchliligini va xavfsizligini ta’minlashi kerak.
132. Nazorat-o‘lchov asboblari xizmat ko‘rsatish va kuzatish uchun quyidagi qulay joylarga o‘rnatilishi kerak: tegishli parametrlarni (bosim, sath va boshqalar) tartibga soladigan berkituvchi qurilmalar va boshqa armatura o‘rnatilgan joylar yaqinida.
133. Ishlab chiqarish jarayonida to‘xtashi avariyaga olib kelishi mumkin bo‘lgan aralashtirgichli apparatlar aralashtirgich to‘xtaganini bildiruvchi signalizatsiyaga ega bo‘lishi kerak.
134. Tarkibiga asboblar, tartibga soluvchilar, signalizatorlar va boshqa avtomatlashtirish va masofadan boshqarish vositalari kiradigan texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish uchun qurilmalar majmuasi quyidagilarni bajarishi kerak:
zararli moddalar ajralib chiqishi ehtimoli bilan kechadigan jarayonni xavfsiz nazorat qilish va boshqarishni ta’minlashi;
avtomatik tarzda va masofadan boshqariladigan mexanizmlar ishga tushishi to‘g‘risida ogohlantirishi;
to‘ldirilayotgan apparatlardan suyuq xomashyo va mahsulotlar toshib chiqishini oldini olishi;
xizmat ko‘rsatilayotgan sex bo‘yicha ortiqcha harakatlanishini oldini olish uchun nazorat va boshqaruvni markazlashtirishi.
2-§. Aloqa va xabar berish tizimlari
135. Portlash xavfli texnologik obyektlar aloqa tizimi bilan jihozlanadi. Aloqa o‘rnatiladigan ishlab chiqarish xonalari, aloqa turi loyiha ishlab chiquvchi tomonidan texnologik jarayonning o‘ziga xos jihatlari, ishlab chiqarish sharoitlari, uning portlash xavfliligi toifasi va boshqa omillarni hisobga olib belgilanadi.
Xabar berish moslama va usullarining zaruriyati “Binolar va inshootlarga yong‘in paytida xabar berish tizim moslamasi va odamlarni evakuatsiyasini (olib ketilishini) boshqarish bo‘yicha takliflar”ga muvofiq loyihalashtirishda aniqlanadi.
136. Barcha ishlab chiqarish sexlari xomashyo, tayyor mahsulot omborlari, qo‘shimcha-yordamchi sexlar, korxona dispetcherlik xizmati, ma’muriy bilan telefon aloqasiga ega bo‘lishlari kerak.
Ishlab chiqarish sexlarida shuningdek bo‘limlar va texnologik qurilmalar orasida to‘g‘ridan to‘g‘ri telefon aloqasi bo‘lishi kerak.
137. Yong‘in to‘g‘risidagi xabarni tez va aniq uzatish uchun yong‘in xavfli xonalar yong‘in signalizatsiyasi bilan jihozlangan bo‘lishlari kerak.
Qo‘l bilan ishlatiladigan xabar beruvchi moslamalar xonaga kirishda qulay joylarga o‘rnatilishlari kerak.
138. Sexlar ichida va sexlararo aloqa va signalizatsiya, hamda telefonlashtirish vositalari o‘rnatiladigan xonalar toifasiga mos bo‘lishlari kerak. Portlash xavfli xonalarda aloqa va avtomatik signalizatsiya vositalarining elektr uskunalari portlashdan himoyalangan turda bo‘lishi kerak.
IX bob. Elektr ta’minoti va elektr jihozlari
139. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishida elektr tarmoqlarining, elektr o‘tkazishning va elektr qurilmalarining tuzilishi, montaji va ekspluatatsiyasini tanlash amaldagi “Elektr qurilmalari tuzilishining qoidalari”, “Iste’molchilarning elektr qurilmalarini ekspluatatsiya qilinishida xavfsizlik texnikasi qoidalari”, qurilish me’yorlari va qoidalari, davlat standartlari va ushbu Qoidalar talablariga muvofiq bo‘lishi kerak.
140. Elektr moslamalarni, nazorat va boshqaruv tizimi apparaturalarini, shuningdek portlash xavfi bor va yonish xavfi bor joylarda aloqa va signalizatsiyani tanlash va joylashtirish ular uchun elektr jihozlarni joylashtirish va konstruktiv rasmiylashtirish, EMQ ning 7.3 va 7.4 boblari bilan aniqlanadi.
Portlash xavfi bor joylarda o‘rnatilayotgan elektr jihozlarni, elektrapparaturalar va ularning ayrim qismlarini portlashdan himoyalanish darajasi, portlash xavfi bor toifasiga va guruhlariga mos bo‘lishi yoki yanada yuqori bo‘lishi kerak.
Elektr jihozlardan portlash xavfi bor zonada foydalanish ehtimolida, portlash himoyasining kerakli darajasida ularni bajarilishi mos kelmasa, EMQ 7.3 bobida belgilangan shartlar bilan aniqlanadi.
141. Ishlab chiqarish, ma’muriy va maishiy bino hududlarining yoritilishi hamda ishlab chiqarish ish joylari QMQ 2.01.05 ning “Tabiiy va sun’iy yoritish” va “Elektr qurilmalarning tuzilish qoidalari” (ETQ) talablariga muvofiq bo‘lishi kerak.
142. Yong‘in va portlash xavfli ishlab chiqarishlar uchun taqsimlovchi shaxobchalar, ishga tushiruvchilar, avtomatlar va boshqalar buning uchun maxsus mo‘ljallangan normal muhitli elektr xonalarida joylashtirilishlari yoki tashqi texnologik qurilmalarning portlashdan xavfsiz zonalaridan tashqariga chiqarilgan bo‘lishi kerak.
143. Kimyoviy faol yoki changli muhitga ega ishlab chiqarishlarida boshqaruv stansiyalarining kuchlanish shchitlari va releli shkaflarning bir qismi maxsus, yopiq, havo kiritilgan elektr xonalariga joylashtirilishi kerak. Ushbu ishlab chiqarishlar xonalarida o‘rnatiladigan boshqaruv shchitlari zichlovchilarga va havo kiritish joylariga ega bo‘lishi, apparatura esa (boshqarish, taqiqlash, o‘chirish knopkalari va boshqalar) chang kirmaydigan qilib tayyorlangan bo‘lishi kerak.
X bob. Binolarni va inshootlarni yashindan himoyalanishi
144. Chaqmoq (yashin)ning to‘g‘ridan to‘g‘ri urishidan, ularning ikkinchi bor namoyon bo‘lishidan portlash xavfi bor zonalardagi binolar, inshootlar va tashqi qurilmalarning himoyasi va statistik elektr toki loyihalashtirishda aniqlanadi va EMQga, “Binolar va inshootlarni yashindan himoya qilish qurilmalari bo‘yicha yo‘riqnoma”ga RH 34.21.122 va “Kimyoviy, neft kimyoviy va neftni qayta ishlash sanoati korxonalarida statistik elektr tokidan himoyalanish qoidalari”ga muvofiq bajarilishi kerak.
XI bob. Isitish, ventilatsiya va havoni konditsiyalash
145. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlarining ishlab chiqarish xonalarini isituvchi, ventilatsiya va konditsiya qiluvchi qurilmalar QMQ 2.04.05 “Isitish, ventilatsiya va konditsiyalash”ga muvofiq bo‘lishi kerak.
146. Binolarning va inshootlarning ishlab chiqarish xonalaridagi ventilatsiya, isitish va konditsiyalash uskunalari doimiy ish o‘rinlarida va ish zonalarida asosiy va ta’mirlash (yordamchi) ishlarini bajarish vaqtida me’yorlangan iqlimiy sharoitlarni (temperatura, havoning nisbiy namligini va harakatlanish tezligini), shuningdek havoda zararli moddalar miqdorini GOST 12.1.005 “Ishchi zona havosiga umumiy sanitariya-gigiyenik talablar”ga muvofiq ta’minlashlari kerak.
147. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarish korxonalarida havoni isitish va konditsiyalash (oqib keluvchi tizim) bilan ventilatsiya tizimlarining, shuningdek so‘ruvchi ventilatsiya tizimlarining, to‘xtovsiz va avariyasiz ishlashini ta’minlovchi tartib o‘rnatilgan bo‘lishi kerak. Ventilatsiya qurilmalariga xizmat ko‘rsatish, ularni yurgizish va to‘xtatish, samarali ishlashini nazorat qilinishi topshiriladigan shaxslar buyruq bilan tayinlanadilar.
148. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlari uchun, agar texnologik jarayonlar qizdirish yoki bosim ostida olib borish bilan bog‘liq bo‘lsa, avariyali ventilatsiya ko‘zda tutilishi zarur.
149. Ekspluatatsiya jarayonida havo bilan birga gazlar, bug‘lar yoki changlarning portlash xavfli aralashmalari tushishi mumkin bo‘lgan ventilatsiya uskunalari, klapanlar, filtrlar va ventilatsiya va havoni konditsiyalash tizimining boshqa uskunalari portlash va uchqundan xavfsiz konstruksiyali bo‘lishlari kerak va elektr uskunalari tuzilishiga va portlashdan himoyalangan ventilyatorlarni xavfsiz ekspluatatsiya qilishga me’yoriy-texnik talablarga muvofiq bo‘lishlari kerak.
150. Idishdagi lok-bo‘yoq materiallari uchun isitilmaydigan omborxonalar, saqlanayotgan lok-bo‘yoq materiallarining miqdoridan qat’iy nazar, soatiga kamida bir marta havo almashishini ta’minlovchi tabiiy so‘ruvchi ventilatsiyaga (deflektorlar bilan) ega bo‘lishlari kerak.
XII bob. Vodoprovod va kanalizatsiya
151. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlari binolari va inshootlarining suv ta’minoti va kanalizatsiyasi QMQ 2.04.01 “Binolarning ichki vodoprovodi va kanalizatsiyasi”, QMQ 2.04.02 “Suv ta’minoti. Tashqi tarmoqlar va inshootlar”, QMQ 2.04.03 “Kanalizatsiya. Tashqi tarmoqlar va inshootlar”, GOST 12.3.006 “Vodoprovod va kanalizatsiya inshootlari va tarmoqlarining ekspluatatsiyasi” talablariga muvofiq ravishda bajarilishi kerak.
152. Vodoprovodning (ishlab chiqarish, yong‘in, ichimlik suviga) va kanalizatsiyaning barcha tizimlariga tarmoqlar va inshootlarning to‘liq tavsifiga ega ijro etish chizmalari bo‘lishi kerak.
153. Xo‘jalik-ichimlik ehtiyojlariga ishlatiladigan sovuq va issiq suvlar sifati 0'2 081 950-2000 “Ichimlik suvi” talablarini qondirishi kerak.
Ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun beriladigan suvning sifati texnologik talablarga mos kelishi kerak.
154. Issiq suv ta’minoti tizimining quvurlarini texnologik ehtiyojlar uchun ichimlik bo‘lmagan sifatli issiq suvni beradigan quvurlar bilan birlashtirish, hamda texnologik uskunalar bilan bevosita to‘qnashtirishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Shahar vodoprovod tarmog‘idan ta’minlanadigan ichimlik suvi quvurlari boshqa mahalliy manbadan ichimlik suvi oladigan quvurlar bilan birikmaga ega bo‘lishi kerak emas.
155. Xo‘jalik-ichimlik vodoprovodlarini kanalizatsiya quvurlari bilan birgalikda yotqizilishiga faqat o‘tish kanallarida yo‘l qo‘yiladi, bunda kanalizatsiya quvurlari suv quvurlaridan pastda joylashtiriladi.
Ta’minlanishini hisobga olgan holda, tanlanadilar va reglamentlanadilar.
156. Ichimlik suvi favvorachalari yoki gazlangan suv bilan ta’minlash qurilmalari ish joylaridan 75 metrdan uzoq bo‘lmagan binolarda joylashtirilishi kerak. Ichimlik uchun xom suvni ishlatishga faqat sanitariya nazorati organlari ruxsati bilan yo‘l qo‘yiladi.
157. Texnik ehtiyojlar uchun suv jo‘mraklari oldida bu suvni xo‘jalik-ichimlik maqsadlariga ishlashini taqiqlovchi yozuvlar bo‘lishi kerak.
158. Texnologik obyektlar uchun, odatda, lokal (mahalliy) tozalash inshootlari ko‘zda tutilishi kerak.
159. Mahalliy tozalash inshootlarining oqavalar kirish va chiqish joylari portlash xavfli mahsulotlar miqdorini nazorat qiluvchi vositalar va konsentratsiyalarning yo‘l qo‘yilgan qiymatlari oshganligi to‘g‘risida signalizatsiya bilan jihozlanishi kerak.
Bunda portlash xavfliligining barcha toifadagi obyektlari uchun tozalash inshootlari portlash yong‘in xavfli mahsulotlarni kanalizatsiyaga baravariga tashlanishida avtomatik nazorat tizimiga va signalizatsiyasiga ega bo‘lishi kerak.
Qolgan vaziyatlarda nazorat usullari, uning davriyligi ishlab chiqarishning muayyan sharoitlarini, ushbu nazoratning samaradorligini.
160. O‘t o‘chirish jihozlari o‘rnatiladigan vodoprovod tarmog‘i o‘t o‘chirish maqsadlari uchun hisoblangan suv miqdorini o‘tkazishi va talab qilinadigan suv bosimini ta’minlab berishi kerak. Obyektlarda suv bosimi yetarli bo‘lmasa bosim oshiruvchi nasoslar o‘rnatilishi kerak.
O‘t o‘chirish gidraktlari yoki kranlari o‘rnatilgan vodoprovod uchastkasini vaqtincha o‘chirib qo‘yish, hamda tarmoqda suv bosimini kerak bo‘lganidan pasaytirish yong‘indan qo‘riqlash xizmatini ogohlantirish orqali yo‘l qo‘yiladi.
161. O‘t o‘chirish gidrantlariga kelish yo‘llari va yaqin joylari doimo bo‘sh holda bo‘lishi kerak.
O‘t o‘chirish gidrantlari yaqinida “PG” indeksli ko‘rsatkich taxtacha o‘rnatilishi kerak, raqamli qiymatlar bilan ko‘rsatkichdan gidrantgacha bo‘lgan masofa metrlarda va quvurlarning ichki diametri millimetrlarda ko‘rsatilishi kerak.
162. O‘t o‘chirish yer osti gidrantlari quduqlarining qopqoqlari muntazam ravishda loydan, muzdan va qordan tozalanib turishi, gidrant tikka quvuri suvdan bo‘shatilib turishi kerak.
163. O‘t o‘chirish gidrantlari, gidrant-kolonkalar va o‘t o‘chirish kranlari kamida olti oyda texnik xizmat ko‘rsatishdan o‘tkazilishi va ishlash qobiliyati suv chiqarish yo‘li bilan tekshirilishi, tekshirish natijalari maxsus jurnalda qayd etilishi kerak.
164. Ichki o‘t o‘chirish kranlari asosan kirish joylari oldida, zinapollar kataklarining isitiladigan maydonchalarida, vestibyullarda, o‘tish joylarida, yo‘laklarda va boshqa qulay joylarda o‘rnatilishi, bunda ularning joylashishi odamlarning evakuatsiya qilinishiga xalal bermasligi kerak.
O‘t o‘chirish kranlarini plomba qo‘yishga va ochmasdan vizual ko‘rik o‘tkazishga moslashgan shkafchalarda o‘rnatish lozim.
Brezent matodan yasalgan o‘t o‘chirish ichaklari (rukava) quruq, yaxshi o‘ralib taxlangan va kranlarga hamda stvollarga ulangan bo‘lishi kerak.
O‘t o‘chirish krani shkafchasining eshigida o‘t o‘chirish kranining tartib raqami, xavfli indeks “PK”, eng yaqin o‘t o‘chirish qismining telefon raqami ko‘rsatilishi kerak.
XIII bob. Xodimlarni jarohatlanishdan himoyalash
165. O‘tish joylari, maydonchalar, narvonlar, ochiq quduqlar, chuqurchalar, o‘tish ko‘priklari balandli 1 metrdan kam bo‘lmagan to‘siqlarga ega bo‘lishi kerak. Tomlardagi montaj darchalari balandligi kamida 0,14 metr bo‘lgan tagi bo‘yicha uzluksiz to‘siqqa ega bo‘lishi kerak.
166. Pol yoki xizmat ko‘rsatish maydonchasi sathidan kamida 2 metr balandlikda joylashgan mashina va apparatlarning barcha harakatlanuvchi va aylanuvchi qismlari (vallar, muftalar, uzatmalar va boshqalar) yaxlik yoki to‘rsimon to‘siqlarga ega bo‘lishi kerak.
Barabanlar, hamda tasmali transporterlarning uzatish va tortish moslamalari joylashish balandligidan qat’iy nazar to‘silgan bo‘lishi kerak.
167. Sharli tegirmonlar va tegirmon ustidagi tomlarda yoki maydonchalardagi lyuklar qopqoqlari tegirmon ishlayotganida (aylanayotganida) ularni olinishiga yoki ochilishiga yo‘l qo‘ymaydigan blokirovkalarga ega bo‘lishi kerak.
168. Xizmat ko‘rsatiladigan uskunalar 1,8 metrdan yuqori balandlikda joylashganida ularga chiqish uchun 45 gradus qiyalikka, ushlagichlarga va o‘ralgan maydonchaga ega narvonlar o‘rnatilgan bo‘lishi kerak. Narvonning eni 0,7 metrdan kam, zinalar oralig‘i 0,25 metrdan oshiq, zina kengligi 0,12 metrdan kam bo‘lmasligi kerak.
3 metrdan baland bo‘lmagan kamdan-kam xizmat ko‘rsatiladigan uskunalarga yaqinlashish uchun 60 gradus qiyalikka ega narvonlar o‘rnatilishiga, ayrim hollarda esa ko‘chma narvonlar ishlatilishiga yo‘l qo‘yiladi.
169. Apparatlarga xomashyoning qattiq turlarini yuklash uchun mo‘ljallangan yuklash moslamalari (bunkerlar, voronkalar, og‘zi voronkasimon quvurlar va boshqalar) yuklash vaqtidan tashqari doimo berk turadigan qopqoqlarga ega bo‘lishi kerak.
XIV bob. Ish o‘rinlarida shovqinni va tebranishni kamaytirish bo‘yicha chora-tadbirlar
170. GOST 12.1.003 “Shovqin. Xavfsizlikning umumiy talablari”ga asosan texnologik jarayonlarni ishlab chiqarishda, mashinalarni va jihozlarni, ishlab chiqarish binolarini va inshootlarni loyihalashtirishda, tayyorlashda va ekspluatatsiya qilishda, hamda ish joylarini tashkil qilishda insonga ta’sir qiluvchi shovqinni, “Ish joylaridagi shovqinni sanitar me’yorlarida ruxsat berilgan daraja” SanQvaM 0120-01ga muvofiq ruxsat berilgan chegaradan oshmaydigan (qiymat) raqamga qadar pasaytirish bo‘yicha barcha zaruriy choralarni qabul qilishi shart:
shovqin-xavfsiz texnikani qo‘llashi;
jamoa va yakka tartibdagi himoya vositalari va usullarini qo‘llashi (GOST 12.1.029 “Shovqindan himoya qilish vositalari va usullari. Klassifikatsiya” va GOST 12.4.051 “Eshitish organlarining yakka tartibdagi himoya vositalari. Sinovning umumiy texnik talablari va usullari”).
“Shovqindan himoya qilish” QMQ 2.01.08 ga muvofiq qurilish-akustik chora-tadbirlarni olib borish.
171. Doimiy ish joylarida shovqinning ruxsat berilgan oxirgi chegara darajasi (RBOChD) 80 dBdan ko‘p bo‘lmasligi kerak va mehnatning og‘irligiga va (quvvat) kuchliligiga bog‘liq holda pasayishi kerak.
172. Tovush bosimi 135 dBdan yuqori daraja bo‘lgan har qanday oktan chegarada (polosada)gi zonalarda shilayotganlar bo‘lishiga ruxsat berilmaydi.
173. Ish o‘rinlaridagi shovqin darajasini nazorat qilinishi yiliga 1 marotabadan ko‘p bo‘lmasligi kerak.
174. Ish joylaridagi shovqinni o‘lchanishi GOST 12.1.050 “Ish o‘rinlardagi shovqinni o‘lchash usullari” va SanQvaM 0120-01ga muvofiq olib borilishi kerak.
175. Asbob-uskunalarni tanlashda, uni ishlatish bo‘yicha (rahbarlik) amal qilish (instruksiya) yoki boshqa yo‘llanma hujjatlarga, uning pasportida ko‘rsatilgan shovqinlik tavsifini hisobga olish kerak.
176. Asbob uskunalarini ishlatishda shovqinni kamaytirish uchun aylanuvchi elementlarning balansirovkasini buzilishiga, detallarning me’yorlardan ortiq emirilishiga (iznos), yuzalarning ishqalanishda yomon moylanishiga, ayrim (alohida) uzellarni bir-biri bilan mahkamlanishining bo‘shashiga va barcha agregatlarni fundamentga, polga va boshqa qurilish konstruksiyalarining va boshqalarning mahkamlanishining bo‘shashiga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi.
177. Aerodinamik kelib chiqishidagi shovqinni bartaraf etish uchun (Havoni ventilatsiya va konditsionlashtirish tizimlarida havoni harakatlanish davrida so‘rib olish orqali va ayniqsa (alohida) teshiklar orqali oqib chiqishi orqali) havoning harakati yo‘lidagi to‘siqlarni bartaraf etishi (masalan: panjaralar-reshyotki), oqib chiqish teshiklaridan havoning oqish tezligini kamaytirishi, havoning to‘g‘ri yo‘nalishga imkon beruvchi konussimon patrubkolarni o‘rnatilishi shart.
Ventilatsion kameralargacha va konditsionerlargacha hamda havoning undan keyingi harakati yo‘nalishi bo‘yicha shovqinni tarqalishini kamaytirish uchun tovushni yutuvchi materialdan glushitel (tovush yutgich) o‘rnatish tavsiya etiladi, masalan, yumshoq matalardan yoki oyna tolali (steklovolokno) yarim qattiq plitalar, ular perforirlashgan metall listlarga o‘rnatiladi.
178. Tovush bosimi darajasini quyidagicha kamaytirish mumkin:
shovqinning alohida manbalariga tovushni yutuvchi donalarni o‘rnatish bilan;
shovqin manbai va himoyalovchi joylar orasiga ekranlarni o‘rnatish bilan;
shovqinni generatsiyalovchi jihozlar bilan xonalarning devorlarini, (potologini) shipini va to‘sinlari (to‘siqlari)ni tovush yutuvchi oblitsovka yotqizilishi bilan tovush bosimi darajasi kamaytiriladi.
179. Tovush darajasi zonasi yoki tovush daraja ekvivalenti 80 dBdan yuqori bo‘lsa, GOST 12.4.026 “Signal ranglari va xavfsizlik belgilari” bo‘yicha xavfsizlik belgilari bilan belgilangan bo‘lishi kerak. Bu zonalarda ishlayotganlarni GOST 12.4.051 “Eshitish organlarining yakka tartibdagi himoyalovchi vositalari. Sinovlarning umumiy texnik talablari va usullari” bo‘yicha ta’minlanadi.
180. Tebranishning xavfsiz mehnat sharoitlari ta’minlanishi GOST 12.1.012 “Tebranish. Umumiy talablar” bo‘yicha va SanQvaM 0122-01 “Ish joylarida tebranishning sanitar me’yorlari” bo‘yicha amalga oshirilishi kerak.
181. Tebranish darajasini kamaytirish uchun mexanik jihozlar amortizatsiyalangan prokladka bilan (o‘rnotilgan) fundamentga o‘rnatilishi kerak.
Statsionar o‘rnatilgan jihozlar uchun fundamentlar qurilish konstruksiyalardan alohida (izolatsiyalangan) tuproqqa joylashtirish kerak.
Jihozlarni kommunikatsiyalarga birlashtirishda (yumshoq) egiluvchan vstavkalar yordamida amalga oshirish kerak.
182. Ishlatilayotgan tebranishda xavfli jihozlar o‘z vaqtida rejali va ogohlantiruvchi ta’mirlanishdan o‘tkazilishi kerak, unda ta’mirlanishdan keyin tebranish tavsifida (TT) nazoratda majburiy o‘tkazilishi kerak.
Tebranish tavsiflari jihozning pasportidagi yoki texnik shartlardagi ko‘rsatilgan (TT) mos bo‘lishi kerak.
183. Ish joylardagi tebranish darajasi yiliga 1 marotaba ko‘p bo‘lmagan nazoratdan o‘tkazilishi kerak.
XV bob. Texnologik uskunalar va quvuro‘tkazgichlarni ta’mirlash va xizmat ko‘rsatish
184. Uskunalarga texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash bo‘yicha ishlarni tashkil qilish va o‘tkazish tartibi uskunalarni ekspluatatsiya qilishning muayyan sharoitlarini hisobga olgan holda “Texnologik uskunalarga texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash tizimi” me’yoriy-texnik hujjat bilan belgilanadi.
185. Yuqori darajada qaynovchi issiqlik tashuvchilar yoki elektr induksiya bilan isitiladigan va suv bilan sovitish uchun ichki zmeyevikka ega, 5,0 MRa ishchi bosimga hisoblangan, apparatlarda yiliga kamida ikki marta, hamda oraliq va kapital ta’mirlashlarda zmeyevikni zichlikka sinovini o‘tkazish kerak.
186. Ta’mirlashga topshirilishdan avval uskunalar tashqarisidagi loy va balchiqdan tozalanishi; mahsulotlardan batamom bo‘shatilishi; erituvchi, ishqor va suv bilan yuvilishi; avval inert-gaz bilan, so‘ngra toza havo bilan puflanishi; bosim manbai va boshqa agregatlar ulovchi quvurlardan tiqinlar bilan ajratilishi kerak. Elektr energiyasining elektr qabul qilgichlarga berilishini uzilishi kerak, ishga tushirish moslamalariga “Ulanmasin odamlar ishlamoqda” degan yozuvlar osib qo‘yilishi kerak.
187. Asbob-uskunalarni (jihozlarni) ta’mirlashga tayyorlash va ta’mirlashni o‘tkazish bilan bog‘liq gaz xavfi bor ishlar, me’yoriy-texnik hujjatlar talablariga va “Gaz xavfi bor ishlarni xavfsiz o‘tkazilishini tashkil qilish bo‘yicha namunaviy yo‘riqnomasi (instruksiyasi)”ga muvofiq olib borilishi kerak.
188. Ochiq alangani (olovni) qo‘llash bilan ta’mirlash ishlari amaldagi me’yoriy hujjatlarga muvofiq olib borilishi kerak.
XVI bob. Shaxsiy gigiyena qoidalari
189. Ishlab chiqarish xonalarida ish (mehnat)ning me’yordagi sanitar sharoitlarini tashkil qilish uchun, havoni chiqaruvchi va so‘ruvchi ventilatsiya, konditsionerlash, isitish tizimlari, yoritish moslamalari xizmat qiladi (Ushbu Qoidalarning IX, XI boblari).
190. Lok bo‘yog‘i korxonalarining ishlash uchun xonalarida quyidagilar taqiqlanadi:
maxsus kiyim boshsiz va yakka tartibdagi himoya vositalarisiz ishlash;
kasal holatda yoki charchagan holatlarda ishlarni bajarish;
ish joylarida oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash, ovqatlanish yoki ovqat tayyorlash;
ish joylarida chekish;
algokol ichimliklarni ichish.
191. Har bir bo‘linmaning ko‘zga tashlanadigan joyida zarur bo‘ladigan dori-darmonlar va materiallari nabori bilan aptechka bo‘lishi kerak, shuningdek baxtsiz hodisa bo‘lganida birinchi tez yordam ko‘rsatish uchun neytrallaydigan moddalar bo‘lishi kerak.
O‘rta og‘irlikdagi ishlar toifasi uchun ishlab chiqarish xonalarining ish mintaqasida ruxsat berilgan harorat me’yorlari, nisbiy namlik, havoning, shovqinning va tebranishning harakat tezligi quyidagicha bo‘lishi kerak (II-a, ІІ-6):

Harorat (optimal), °S:	II-a	II-b
yilning sovuq davrida	18 — 20	17 — 19
yilning issiq davrida	23 — 25	22— 24
Nisbiy namlik (optimal), %	40 — 60	40 — 60
Havoning harakat tezligi, t/z:
yilning sovuq davrida	0,2	0,2
yilning issiq davrida	0,3	0,3
Shovqin darajasi, dV	70	70
Tebranish darajasi, dV, ko‘p emas	92	92

192. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlarini (KEO, yoritgichda ruxsat berilgan ko‘zni olish ko‘rsatkichi va pulsatsiya koeffitsiyenti birgalikda, yoritish me’yorlari) ishlab chiqaruvchi va yordamchi binolarda va xonalarda tabiiy va sun’iy yoritilishga bo‘lgan talablarni ko‘rish ishlarini bajarish tavsifidan hamda sun’iy yoritilishga bog‘liq holda ishlab chiqarish hududlarida “Tabiiy va sun’iy yoritish” QMQ 2.01.05 bo‘yicha qabul qilish kerak.
193. Ovqatlanish uchun maxsus xonalar jihozlanadi. Suvni faqatgina (ichish) fontan (favvora)chilardan yoki gazli suv avtomatidan ichishga ruxsat beriladi.
Ishchilarga avariya paytida tekkan (tushgan) kimyoviy moddalarni yuvish uchun, o‘z-o‘ziga yordam beruvchi rakovina bilan avariya dushlari yoki suv zaxira uchun metall bakli o‘z-o‘ziga yordam beruvchi vanna bilan rakovinalar nazarda tutilishi kerak.
XVII bob. Sanitar-maishiy xizmat ko‘rsatish
194. Sanitar-maishiy xonalar tarkibiga quyidagilar kiradi: garderobxona (kiyim-kechak xona), dushxona, ichimlik suvi ta’minoti qurilmalari uchun joy, yuvinish joyi (umivalniy), hojatxona (ubornie), isitish uchun xona, shuningdek maxsus kiyimlarni saqlash va tarqatish uchun xona. Maishiy xonalarning tarkibi soni, va maydoni, “Korxonaning ma’muriy va maishiy binolari” QMQ 2.09.04.ga muvofiq, ishlarning miqdori, og‘irlik toifasidan va tananing ifloslanishidan kelib chiqqan holda loyiha bilan aniqlanadi (4-Ilova).
195. Ishlab chiqarish binolaridagi ish joylaridan hojatxonagacha, chekish joyigacha, isitish uchun xonalargacha, dush xonagacha, suv ta’minoti qurilmalari xonasigacha masofa 75 m dan ko‘p bo‘lmagan, ish joyidan ishlab chiqarish maydonigacha — 150 m dan ko‘p bo‘lmagan masofa qabul qilinishi kerak.
196. Garderob xonaning, dush xona va dush oldi xonaning, yuvinish xonasining, hojatxonaning, quritish uchun xonaning maxsus kiyimlarni changdan tozalash xonasining devorlari va to‘siqlari (peregorodki) 2 m dan kam bo‘lmagan materiallardan, ularni yuvish vositalari bilan issiq (qaynoq) suvda yuvishga ruxsat materiallardan bajarilgan bo‘lishi kerak. Ko‘rsatilgan xonalarning devorlari va to‘siqlari 2 m dan yuqori ko‘rsatkichda bo‘lsa, shuningdek ship(potolok)lar suvga chidamlik qoplamadan iborat bo‘lishi kerak.
197. Barcha sanitar-maishiy xonalar toza bo‘lishi kerak. Bu, tozalashni doimo (sistemali) va to‘g‘ri tashkil qilishda, va o‘z vaqtida ta’mirlash ishlarini olib borilishda, amalga oshiriladi.
198. Xonalarni tozalashda, (namli) suv qo‘llab amalga oshirish kerak. Buning uchun xonalar issiq va sovuq suvlarni olib kelib, suvni ajratuvchi kranli quvurlar va ifloslangan suv uchun quvurlar bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
Oynalarni, yorituvchi armaturalarni tozalashda metkalar yordami bilan yoki taxtachali yoki metalli shtoklarga mahkamlangan rezinali valiklar yordami bilan va yuvish uchun vositalardan foydalanib, maxsus sovunli eritmalar yordami bilan amalga oshiriladi.
199. Devorlarni va shaxsiy (yakka o‘ziga tegishli) shkaflarni tozalash kerak. Dush xonalarning pollarini yuvishda dezinfeksiya vositalar yordamidan foydalanish kerak.
Rezinali gilamchalarni (kovrik) dezinfeksiya vositalar bilan ishlov berish zarur, bu zamburug‘li (gribkoviy) kasalliklarni tarqalishini oldini olish uchun zarur.
200. Maishiy xonalarni tozalash, har bir ish smenalardan keyin olib borilishi kerak. Maishiy xonalarni zaruriy sanitar holatda saqlash, bu o‘z shaxsiy gigiyenasini saqlab turish, ishchanlikni tiklash va o‘z sog‘lig‘ini saqlash uchun ishchilar ulardan to‘liq foydalanish imkonini ta’minlaydi.
XVIII bob. Yong‘in xavfsizligi
201. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlarining hamma ishlab chiqarish, ombor va boshqa yordamchi xonalari o‘t o‘chirishning birlamchi vositalari va o‘t o‘chirish jihozlari bilan amaldagi tarmoq “Yongin xavfsizligi Qoidalari”ga muvofiq ta’minlangan bo‘lishi kerak.
202. Yong‘inga qarshi uskunalar soz holatda ushlab turilishi va qulay joylarda joylashgan bo‘lishi kerak. Yong‘inga qarshi uskunalarni va jihozlarni o‘t o‘chirish bilan bog‘liq bo‘lmagan ishlarda foydalanish taqiqlanadi.
203. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlari bo‘linmalarining rahbarlari quyidagilarga majburdirlar:
barcha ishchi va muhandis-texnik xodimlar tomonidan yong‘in xavfsizligi qoidalarini o‘rganishni va bajarishni tashkil qilish;
ishlab chiqarishning yong‘in va portlash xavfliligini kamaytirishga yo‘naltirilgan qarorlarni ishlab chiqish va joriy qilinishini ta’minlash;
ishlab chiqarishning barcha bo‘linmalarida qat’iy yong‘inga qarshi rejimni o‘rnatish (chekish uchun joylarni belgilash va jihozlash, xomashyo va tayyor mahsulotni bir vaqtda saqlash uchun joylarni va yo‘l qo‘yiladigan miqdorini belgilash, olov bilan bajariladigan ishlarni o‘tkazishning aniq tartibini o‘rnatish, ishlar tamomlangandan so‘ng xonalarni ko‘rikdan o‘tkazish va berkitish tartibini belgilash) va uning bajarilishini doimiy nazorat qilish;
ishlab chiqarishning yong‘in xavfsizligini ta’minlash uchun mas’ul shaxslarni tayinlash;
yong‘inga qarshi yo‘riqnomalarni o‘rganishni va yong‘inga qarshi texnik minimum bo‘yicha mashg‘ulotlarni o‘tkazishni tashkil qilish.
204. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishi xodimlari quyidagilarga majbur:
yong‘in xavfsizligi qoidalarini bilish va bajarish, qo‘llaniladigan muhitlarning yong‘in portlash xavfli va zaharli xususiyatlarini bilish;
o‘t o‘chirish vositalari joylashgan joylarni bilish, ularning butligini kuzatish va ulardan foydalanishni bilish;
yong‘inga olib keladigan harakatlarga yo‘l qo‘ymaslik.
205. Chekishga ruxsat berilgan joylarda tegishli plakatlar osib qo‘yilishi kerak. Chekish joylari “Yong‘in xavfsizligi Qoidalari”ga ko‘ra jihozlangan bo‘lishi kerak.
206. Elektr uskunalari yonib ketganida, ularni dastavval elektr tokidan uzish kerak. Yonish o‘chog‘ini o‘chirish uchun quruq qum yoki uglekislotali o‘t o‘chirish qurilmasini qo‘llash kerak.
207. Ishlab chiqarish xonalarida yong‘in o‘chog‘i paydo bo‘lganida darhol ventilatsiyani o‘chirish, harbiylashtirilgan yong‘in o‘chirish qismiga xabar berish va lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlarida yong‘in xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnomaga binoan yonish o‘chog‘ini tugatishga kirishish zarur.
208. Yong‘in o‘chirishning mahalliy postlari quyidagilar bilan butlangan bo‘lishlari kerak:
o‘t o‘chirish moslamalari; namat yoki asbestli mato; qum; qo‘lda ishlatiladigan suv va ko‘pik stvollari.
209. Yonib ketishning barcha xollari haqida darhol ishlab chiqarish rahbariga dalolat qilish kerak.
XIX bob. Atrof muhitni muhofaza qilish
210. Lok-bo‘yoq ishlab chiqarishlarini ekspluatatsiya qilinishida kam chiqindilik va chiqindisiz texnologiyalardan foydalanib, tabiiy resurslardan to‘liq foydalanib, hamda zararli otilmalar va chiqindilarni ushlash, zararsizlantirish va utilizatsiya qilish chora-tadbirlarini qo‘llab tabiatni muhofaza qilish qonunlari talablariga rioya qilinishi, ifloslantiruvchi moddalar chiqib ketishini maksimal ravishda kamaytirish bo‘yicha chora-tadbirlar qabul qilinishi kerak.
211. Tabiiy resurslar muhofazasining asosiy vazifalaridan biri atmosfera havosini sanoat korxonalarining chiqindilari bilan ifloslanishidan muhofaza qilishdir.
O‘zbekiston Respublikasining “Atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonuniga binoan, atmosfera havosi, tabiiy resurslarning tarkibiy resursi sifatida umum milliy boylik hisoblanadi va davlat tomonidan qo‘riqlanadi. Korxonani o‘rab turgan va yonida joylashgan aholi punktlarining atmosfera havosidagi ifloslantiruvchi moddalar konsentratsiyasi, amaldagi sanitariya me’yorlari, qoidalari va gigiyenik normativlarda o‘rnatilgan qiymatlardan oshmasligi kerak.
Atmosfera havosini tozalash bo‘yicha planirovka xarakteridagi chora-tadbirlar havo havzasini muhofaza qilish muammosini tubdan hal qila olmaydilar: gazlarni quvur orqali yuqoriga chiqarib tashlash zararli gazlarning miqdorini kamaytirmaydi, faqat ularni yoyib yuboradi xolos, sanitariya-himoyalash zonalarini kengaytirish esa katta iqtisodiy qiyinchiliklar yaratadi.
Shuning uchun sanoat chiqindilarini kamaytirishga qaratilgan texnologik jarayonlarni ratsionalizatsiya qilish, hamda zararli moddalar ajralishiga manbaga bo‘lgan uskunalarni zichlashtirish hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ladi.
212. Ifloslanish darajasi normativda o‘rnatilgandan yuqori bo‘lgan hududlarda atmosferani zararlantirish manbai bo‘lgan korxonalarni ekspluatatsiya qilish taqiqlanadi. Ishlayotgan (amaldagi) obyektlarni qayta ta’mirlash, kengayishi va texnik qayta jihozlanishi faqat shunday hududlarga ruxsat beriladiki, unda davlat ekologiya ekspertizasining atrof muhitga ta’sirini baholashda ijobiy xulosasi bor loyihalarga va kelajakda rivojlanishini hisobga olgan holda chiqindilarning atmosferaga otilib chiqishining oxirgi ruxsat berilganiga qadar qisqartirish sharoitida ruxsat beriladi.
213. O‘zbekiston Respublikasining “Atmosfera havosini muhofazasi to‘g‘risida”gi Qonuniga binoan faoliyati atmosferaga ifloslantiruvchi moddalarni chiqarilishi bilan bog‘liq korxonalar tomonidan quyidagi ishlar amalga oshiradi:
ifloslantiruvchi moddalar chiqarib yuborilishini kamaytirishga, chiqindilarni tozalash va ularni nazorat qilish uchun inshootlar, uskunalar va apparatlarni to‘xtovsiz samarali ishlashini va soz holatda ushlab turishni ta’minlashga yo‘naltirilgan, tabiat muhofazasi va davlat sanitariya nazorati organlari bilan kelishilgan tashkiliy-texnik rejalar yoki boshqa chora-tadbirlar ishlab chiqish;
atmosferaga chiqarilayotgan ifloslantiruvchi moddalar miqdori va tarkibining doimiy hisobini va nazoratini amalga oshirish;
atmosferani ifloslantiruvchi moddalarning chegaraviy-yo‘l qo‘yiladigan miqdorini ishlab chiqishni va ularni o‘z vaqtida o‘rnatilgan tartibda kelishuvini ta’minlash;
seliteb hududlar atmosfera havosini ifloslanishi nazoratini ta’minlash. Ifloslantiruvchi moddalar ro‘yxati, namuna olish davriyligi va nuqtalari tabiatni muhofaza qilish va sanitariya-epidemiologiya xizmatlari organlari bilan kelishilishi kerak;
atmosfera havosining va atrof tabiiy muhitning boshqa obyektlari holatini kuzatish, mulkiy shakllaridan qat’iy nazar, faoliyati atmosfera havosi holatining yomonlashuviga olib keluvchi korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, birlashmalar tomonidan amalga oshiriladi;
tabiat muhofazasi va sanitariya-epidemiologiya xizmati organlari bilan texnologik jarayonlarning va uskunalarning hamma o‘zgartirishlarini kelishish (ishlab chiqarish quvvatini oshirish, ishlab chiqarish jarayonlarini intensivlashtirish va tasdiqlangan loyihadan boshqa og‘ishlar);
atmosfera havosiga zararli qo‘shilmalarni birdaniga chiqarilgan barcha holatlar haqida tabiat muhofazasi va sanitariya nazorati organlarini xabardor qilish, o‘xshash holatlarni oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish.
atmosfera havosiga zararli qo‘shilmalarni birdaniga chiqarilgan barcha holatlar haqida tabiat muhofazasi va sanitariya nazorati organlarini xabardor qilish, o‘xshash holatlarni oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish.
214. Chiqarib yuborilayotgan gazlar hajmini va ulardagi zararli moddalar konsentratsiyasini oshishi bilan birga kechadigan texnologik agregatlar unumdorligini oshirish, gaz chang ushlab qoluvchi qurilmalarning qayta tiklanishisiz, taqiqlanadi.
215. Chegaraviy-yo‘l qo‘yilgan chiqarib yuborishlar darajasida zamonaviy vositalari bilan erishish imkoni bo‘lmaganida ushbu ifloslantirishni qisqartirish yoki yo‘qotish bo‘yicha, texnologik jarayonlarni o‘zgartirish yo‘li bilan, chora-tadbirlar va aniq muddatlar ko‘zda tutilgan bo‘lishi kerak.
216. Tashqi muhitni muhofazasiga albatta suv havzalarini, tuproqni, yerni muhofaza qilish omillari kiradi.
Sanoat oqova suvlarini zararsizlantirish barcha korxonalar uchun majburiydir. Sanitariya-maishiy foydalanishga mo‘ljallangan suv havzalari suvidagi zararli moddalar konsentratsiyasi amaldagi sanitariya me’yorlari va qoidalarida ko‘rsatilgan kattalikdan oshmasligi kerak.
217. Oqova suvlarni ochiq suv havzalariga va yer ustiga tashlash taqiqlanadi. Oqova suvlarni shahar kanalizatsiya tarmog‘iga tashlashda sanitariya me’yorlari va qoidalari hisobga olinadi.
Atrof muhitga chiqindilarning ta’sirini oldini olish uchun, oqova suvlarning ko‘p bosqichli tizimning tinimsiz ishlashi, u tindirgichdan, neytralitordan, flotatsiyalash qurilmasidan, qumli filtrlar, jala oqimlarining tindirgichlari bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
218. Oqova suvlarni shahar kanalizatsiya tarmog‘iga tashlash, o‘rnatilgan tartibda beriladigan, maxsus suvdan foydalanishga ruxsatnoma va shahar kanalizatsiya tarmog‘iga oqova suvlarni tashlashga kommunal-ekologik normativ asosida amalga oshiriladi.
219. Suvdan foydalanuvchilar oqova suvlarni muntazam hisob-kitobini va tozalovchi inshootlar ishini, oqova suv sifatini shahar kanalizatsiyasiga tushirilishidagi laboratoriya nazorati o‘tkazilishini ta’minlashlari kerak.
220. Sanitariya muhofazasi bo‘yicha chora-tadbirlar nafaqat atmosferaga chiqarib tashlashni yo‘qotishni, balki ishlab chiqarish madaniyatini oshirish maqsadida hududni ifloslantirishga olib keladigan sizib chiqishlar, toshib chiqishlar va boshqa omillarni chegaralashni ham ko‘zda tutishi kerak.
Korxona hududida chiqindilarni vaqtinchalik olti oydan oshmagan muddatda yig‘ilishini, ulardan kelajakda foydalanilishini (utilizatsiya qilish) yoki boshqa maxsuslashtirilgan tashkilotlarga berilishini nazarda tutish kerak.
Zararli moddalarga ega ishlab chiqarish chiqindilarini yig‘ish va saqlash joylari tuproqni, yer osti suvlarini va atmosfera havosini ifloslanishini: to‘laligicha oldini oladigan qurilmalarga ega bo‘lishi kerak. Bu joylarni begona shaxslar kirishidan izolatsiya qilish kerak.
XX bob. Yakuniy qoidalar
Ushbu Qoidalar O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy himoya qilish vazirligi, O‘zbekiston yoqilg‘i-energetika kompleksi, kimyo sanoati va geologiya xodimlari Kasaba uyushmalari Markaziy Kengashi, O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi tabiatni muhofaza qilish bo‘yicha Davlat qo‘mitasi, O‘zbekiston Respublikasi arxitektura va qurilish bo‘yicha Davlat qo‘mitasi, O‘zbekiston Respublikasi IIVning yong‘in xavfsizligi bo‘yicha Bosh boshqarmasi, “O‘zkimyosanoat” Davlat aksiyadorlik kompaniyasi bilan kelishilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vaziri A. XAITOV
O‘zbekiston yoqilg‘i-energetika kompleksi kimyo sanoati va geologiya xodimlari Kasaba uyushmalari Markaziy Kengashi raisi A. GULYAMOV
O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligining SEN Bosh boshqarmasining boshlig‘i S. SAIDALIYEV
O‘zbekiston Respublikasi Davlat tabiatini muhofaza qilish qo‘mitasi raisi B. ALIXONOV
Arxitektura va qurilish bo‘yicha O‘zR Davlat qo‘mitasining raisi M. XANOV
O‘zR IIV yong‘in xavfsizligi Bosh boshqarmasi boshlig‘i I. ISLOMOV
“O‘zkimyosanoat” DAK boshqaruv raisi G. IBRAGIMOV