1-Мавзу: Ўзбекистон миллий тараққиётининг янги босқичида фуқаролик жамиятининг шаклланиши ва ривожланиши

Фуқаролик жамиятини шакллантиришнинг асосий мезонларидан бири -бу унинг 
ҳуқуқий негизини яратишдан иборат бўлганлиги боис, биринчи навбатда Ўзбекистон 
Республикаси Конституциясида фуқаролик жамиятининг ҳуқуқий пойдеворини 
ўрнатишга, унинг асосий қоида ва талабларини ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамловчи 
ҳуқуқий нормаларининг ўз ифодасини топишига алоҳида эътибор берилди. 
Ўзбекистон Республикаси Конституциясида фуқаролик жамиятининг асосий қоида 
ва талабларини акс эттирувчи принципиал аҳамиятга эга бўлган нормалар сифатида 
давлат халқ иродасини ифода этиб, унинг манфаатларига хизмат қилиши, давлат 
органлари ва мансабдор шахслар жамият ва фуқаролар олдида масъул эканлиги (2-модда), 
халқ давлат ҳокимиятининг бирдан бир манбаи ҳисобланиши (7-модда), Ўзбекистон 
Республикаси давлат ҳокимиятининг тизими - ҳокимиятнинг қонун чиқарувчи, ижро 
этувчи ва суд ҳокимиятига бўлиниши принципига асосланиши (11-модда), Ўзбекистон 
Республикасида ижтимоий ҳаёт сиёсий институтлар, мафкуралар ва фикрларнинг хилма-
хиллиги асосида ривожланиши, ҳеч қайси мафкура давлат мафкураси сифатида 
ўрнатилиши мумкин эмаслиги (12-модда) кабиларда фуқаролик жамиятининг асосий 
принципиал масалалари юридик жиҳатдан мустаҳкамланганлигини кўришимиз мумкин.
Мустақиллик 
йилларида 
фуқаролик 
жамиятини 
ривожлантириш 
бўйича 
Конституциямизда қайд этилган асосий принциплар ва нормалар асосида давлат 
ҳокимияти ва бошқарувини демократлаштириш, суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ этиш,axбoрoт 
сoҳaсини ислоҳ қилиш, axбoрoт вa сўз эркинлигини тaъминлaш, сaйлoв ҳуқуқи 
эркинлигини тaъминлaш, фуқaрoлик жaмияти институтлaрини шaкллaнтириш вa 
ривoжлaнтириш, дeмoкрaтик бoзoр ислоҳoтлaрини вa иқтисoдиётни либeрaллaштиришни 
янaдa чуқурлaштириш бўйича тадрижий ислоҳотлар амалга оширилди.
Ўзбекистонда фуқаролик жамияти асосларини яратиш ва ривожлан-тириш бўйича 
амалга оширилган ишларни фуқаролик жамияти шаклланишини мониторинг қилиш 
мустақил институти томонидан уч босқичга бўлиб таҳлил қилиш тавсия этилади.
24
Биринчи босқич ўз ичига 1991-2000 йилларни қамраб олади. Бу даврда, биринчи 
навбатлдафуқаролик жамиятининг шаклланишининг асослари яратилди
Иккинчи босқич (2000-2010 йиллар) дамамлакатни демоератлаштириш ва 
модернизациялаш бўйича фаол жараѐнлар давом эттирилди.
2010 йил 12 ноябрда Ўзбекистон Республикаси биринчи Президенти-нинг 
“Мамлакатда демократик ислоҳатларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини 
ривожлантириш Концепцияси” эълон қилинди.Бу Концепция мамлакатимизда фуқаролик 
жамиятини ривожлантириш бўйича олиб борилаётган ишларнинг иккинчи босқичига якун 
ясади ва яъни – учинчи босқични бошлаб берди.
Мамлакатимизда амалга оширилаётган ислохатларининг мазмун мохиятидан келиб 
чиқиб фуқаролик жамити тушунчасига турли хил даражада тарифлар берилмоқда. 
Фуқаролик жамияти шаклланишини мониторинг қилиш мустақил институти томонидан 
фуқаролик жамиятига қуйидагича таъриф берилган: “Фуқаролик жамияти – бу қонун 
устуворлиги қиладиган; инсон ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини 
ҳимоялашнитаъминланадиган, шахснинг ривожланиши ва ўзлигини намоён қилиш учун 
қулай шарт-шароитлар яратилган; аҳолиниг кенг қатламлари томонидан қўллаб-
қувватланидиган мустақил ва барқарор институтлар амал қиладиган ижтимоий 
макондир”.
Юртимиздаги жамиятшунос олимлар ҳам фуқаролик жамиятини “.... бу - эркин, 
демократик, ҳуқуқий цивилизациялашган жамият бўлиб, унда якка ҳокимлик режимига, 
1
Каримов И.А. «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва 
тараққиѐт кафолатлари» Т.: Ўзбекистон, 1997.
2
Фуқаролик жамияти шаклланишини мониторинг қилиш институти жорий архиви. 2013 йил якунлари 
бўйича маъруза.-Б.3-5.

---

12 
волюнтаризмга, синфий адоватга, тоталитаризмга, одамлар устидан зўравонлик қилишга 
ўрин йўқ. Бундай жамиятда фақат ва фақат қонун, ахлоқ, инсонпарварлик, адолат 
устуворлик қилади. Бу жамиятда кўп укладли рақобатга асосланган бозор иқтисодиёти, 
ташаббускор тадбиркорлар иқтисодий ривожланишнинг асосини ташкил этади, турли 
ижтимоий қатламлар манфаатлари мувозанатга келтириб турилади”
1
5
ёки“Фуқаролар 
ўртасидаги муайян компромисс, давлат ва нодавлат ташкилотлар ўртасида консенсус 
маданияти вужудга келганда, шунингдек, дунёқарашлар плюрализми, давлат ҳокимияти 
органлари билан ўзаро таъсирга киришишга лаёқатли жамоатчилик институтлари вужудга 
келганда шаклланиши мумкин”
2
дея тарифлайди. Фуқаролик жамияти тушунчасига 
тарифларнинг турли-туманлиги фуқаролик жамияти шаклланиши ва ривожланишининг 
мураккаб, кўп қиррали жараён эканлиги билан характерланади.
Истиқлол йилларида мамлакатимизда демократик жамият барпо қилишнинг устувор 
йўналишлари изчиллик билан амалга оширилмоқда. Буни биз қонунчиликнинг 
демократик тамойиллари, фуқаролик институтларининг ҳуқуқий кафолати ривожланиши, 
миллий ғоя мафкурасининг шаклланиши ҳаётимиз ва яшаш тарзимизда муҳим аҳамият 
касб этишида кўрамиз. Давлатимиз биринчи Президенти Ислом Каримов Олий 
Мажлиснинг Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисида (2010 йил 12 ноябрь) 
устувор йўналишлардан бири сифатида фуқаролик жамиятининг шаклланиши ҳамда 
равнақ топишига алоҳида эътибор қаратиб, “Кучли давлатдан – кучли фуқаролик