1-мавзу. Замонавий информатика курсининг тузилиши ва асосий тушунчалари

Мавзу бўйича мустақил иш топшириқлари:

1. 
   Иқтисодий ахборотларни қайта ишлашнинг технологик жараёни, иқтисодий ахборотларни
   

қайта ишлаш технологиялари тўғрисида маълумот тайёрланг.
Фойдаланиладиган адабиётлар:


1. М.Арипов, А.Ҳайдаров, Информатика асослари, Ўқув қўлланма, Тошкент: Ўқитувчи,2002.432 б.
2. М.Арипов ва бошқалар, Ахборот технологиялари, Ўқув қўлланма, Тошкент: 2009. 368 б.
3. Арипов М.М., Кабилжанова Ф.А, Юлдашев З.Х. Информационные технологии. Т., 2004.
4. С. С. Ғуломов, А. Т. Шермухаммедов, Б. А. Бегалов «Иқтисодий информатика» Т.,
«Ўзбекистон», 1999 й.
5. С. С. Ғуломов ва бошқалар «Ахборот тизимлари ва технологиялари» Т. –«Шарқ», 2000 й.
6. Халджигитов А.А, Мадрахимов Ш.Ф. Адамбаев У.Э. Информатика ва программалаш. Ўқув
қўлланма. Тошкент. 2005 й.
7. А. А. Абдуқодиров, А. Ғ. Ҳайитов, Р. Р. Шодиев «Ахборот технологиялари» Т.,
“Ўқитувчи”, 2002 й.
8. Д.Э.Тоштемиров, «Информатика ва ахборот технологиялари», Ўқув қўлланма, Гулистон,
ГулДУ, 2008 й


4-мавзу: Компьютер тармоқлари ва улардан фойдаланиш.


Машғулот тури: маъруза
Ажратилган вақт - 2 соат.
Асосий саволлар:
1. Тармоқ технологияси ва компьютер тармоқлари тушунчалари ҳамда уларнинг вазифаси.
2. Компьютер тармоқлари турлари ва уларнинг имкониятлари.
1-асосий саволнинг баёни:
1. Тармоқ технологияси ва компьютер тармоқлари тушунчалари ҳамда уларнинг вазифаси.
Аппарат қурилмалари ва тармоқ дастур таъминоти орқали ўзаро бир-бирлари билан ҳамоҳанг ишлай оладиган компьютерлар мажмуига тармоқ дейилади.
Компьютерларнинг бир – бирига ҳар хил маълумотлар узатиш ва қабул қилиш мақсадида узатиш каналлари орқали боғланиши компьютер тармоғи дейилади.
Компьютер тармоғи - бошқа бир компьютерга уланган ёки марказий (сервер) компьютерга уланган бир гуруҳ компьютерлардир.
Ҳозирги вақтда компьютер тармоқларининг аҳамияти жуда ҳам катта бўлиб, улардан фойдаланилганда:

• 
  ахборотлар тез ва сифатли узатилади.
  
• 
  вақт тежалади.
  
• 
  қоғозда ёзув-чизувлар камаяди.
  
• 
  ҳар хил оммавий ахборотлар ўз вақтида етказилади.
  
• 
  компьютер қўшимча қурилмаларидан унумли фойдаланилади.
  
• 
  Корхона ёки ташкилотда маълумотлар тезда йиғилиб қайта ишлашга шароит яратилади ва бошқа ишларни бажариш мумкин бўлади.
  

Тармоқларни турли меъёрларга кўра синфларга ажратиш мумкин. Булар:
1) ўтказиш қобилияти, яъни маълумотларни тармоққа узатиш тезлигига мувофиқ:
- паст 100 Кбит/ с гача;
- ўрта 0,5-10 Мбит/с гача;
- юқори 10 Мбит/с дан ортиқ.
2) узоқ коммуникация тармоқлари билан ишлаш тезлиги, уларнинг физик ўлчовига
мувофиқ:
- LAN ( Local-Area Network) локал тармоқ (бир офис, бино ичидаги алоқа);
- CAN (Campus-Area Network) - кампус тармоқ, бир-бири билан телефон ёки модемлар билан уланиш, аммо етарлича бир-бирларидан узоқда жойлашган компьютер локал тармоқ;
- MAN (Metropolitan-Area Network) катта тезлик билан алоқа узатиш (100 Мбит/с) имкониятига, катта радиусга (бир неча ўн км) ахборот узатувчи кенгайтирилган тармоқ;
- WAN (Wide-Area Network) кенг масштабли (минтақавий) махсус қурилма ва дастурлар билан таъминланган алоҳида тармоқларни бирлаштирувчи йирик тармоқ;
- GAN (Global-Агеа Network) глобал (халқаро, қитъалараро) тармоқ;
3) тармоқ тугунлари тури бўйича Бошқача айтганда, (тугун - ҳисоблаш тармоқлари ва уларнинг алоҳида элементлари уланган жойи) тугунга шахсий, мини ва катта компьютерлар, алоҳида тармоқ ҳам киради. Масалан, умумий фойдаланиш тармоқларидаги алоҳида компьютерлар (бошқачасига уларни станциялар деб ҳам юритишади) тугунларга мисол бўла олади. Унчалик катта бўлмаган алоҳида тармоқлар кампус тармоғи учун тугун бўлади.
4) тугунлар муносабатига кўра:
- бир хил рангли (peer-to-peer), унча катта бўлмаган, бир хил мавқега эга компьютерлар (бу ерда ҳамма компьютерлар ҳам «мижоз», яъни тармоқнинг оддий фойдаланувчиси, ҳам «сервер», яъни тармоқ фойдаланувчиларига хизмат кўрсатишни таъминловчи бўлиши мумкин). Macaлaн, WINDOWS 95 ОС тармоғи;
-тарқатилган (Distributed) тармоқлар. Бунда серверлар тармоқ фойдаланувчиларига хизмат кўрсатади, бироқ тармоқни бошқармайди;
-сервер (Server based) ёки марказлашган бошқаришга эга тармоқлар. Бу ерда тармоқнинг бош элементи сервердир. Қолган тугунлар сервернинг ресурсларидан фойдаланиши мумкин (масалан, Novell NetWare, Microsoft LAN Manager ва бошқалар).
5) тармоқ операцион системаларини ишлатиш бўйича (тармоқ ОС):
- гомогенли - ҳамма тугунларда бир хил ёки яқин операцион системалардан фойдаланилади (масалан, WINDOWS ОС тармоғи);
- гетерогенли - бир вақтнинг ўзида бир нечта тармоқ операцион системалари ишлатилади (масалан, Novell NetWare ва WINDOWS).
Компьютер тармоғига уланиш компьютернинг имконият даражасини сезиларли кенгайтиради.
Тармоқларда ишлаш жараёнида умумий ресурслардан фойдаланишга (принтер, факс, модем) тўғри келади, лекин сиз учун ноқулайликлар туғдирмайди, балки аксинча сиз бу ресурсларни ўзингиз қўл остингиздаги компьютерда мавжуд деб қабул қиласиз.
Агар компьютерингиз тармоққа уланган бўлса, у ҳолда иш столида «Тармоқ доираси» номли ёрлиқ ва белги бўлади. Тармоқ доираси ёрлиғига икки марта босилса, экранда ишчи гуруҳига уланган компьютерлар ҳақида, ҳамда шу тармоқ учун хизмат қиладиган серверлар ҳақида ахборот пайдо бўлади. Ишчи гуруҳи тармоқ администратори томонидан ташкил қилинади, унинг вазифаси тармоқдаги компьютерлариннг нормал ишлаши учун керакли ресурслар билан таъминлашдан иборат.
Тармоқда бир неча хил серверлар бўлиши мумкин. Компьютер тармоғи ўз мижозларига қандай хизматлар туркумини таклиф этиши, уларнинг сервиси қандай бўлиши жуда муҳимдир. Улар билан танишамиз: