«shajarayi turk»dan

SO'FI OLLOYOR , Huvaydo ijodi

(1634-1721)

REJA:

1. 
   So’fi Olloyor haqida
   
2. 
   Uning ijodiy merosi
   
3. 
   Huvaydo hayoti va ijodi
   
4. 
   Adib asarlari haqida (“Rohati dil” dostoni)
   

So'fi Olloyor o'zbek xalqining o'tarchi urug'iga mansub edi:

Garchi Olloyor o'tarchidir, erur ul ham yomon,

Oning ham qadri o'tar bir nechaga o'lgan zamon.

So'fi Olloyoming hayoti oson kechgan emas. U hayotning ko'plab qiyinchiliklariga, taqdirning sonsiz-sanoqsiz sinovlariga duch keladi. To'ng'ich o'g'lining bevaqt vafoti, akasi Farhodbiyning Buxoro hukmdori Abulfayzxon qo'lida katta amaldorlardan biri bo'lishiga qaramay, qatl etilishi ana shunday og'ir sinovlardan edi.

Adib ikki tilda — o'zbek va fors-tojik tillarida asarlar yozgan. «Maslak ul-muttaqiyn» («Taqvodorlar maslagi») fors-tojik tilida yozilgan. Adib ayni shu g'oyalarni turkiy tilda yoritish zaruratini sezganligi uchun ham asarni «Sabot ul-ojizin» («Ojizlar saboti») nomi bilan boshqatdan yaratadi. Uning «Maxzan ul-muteyin» va «Murod ul-orifin» asarlari ham mavjud.

«Maslak ul-muttaqiyn» fiqh, shariat ahkomlari, ma'naviyat, axloq qoidalari haqida bahs yuritadi. Asar forsiy til bilan she'riy shaklda — masnaviy tarzida yozilgan. Uning umumiy hajmi o'n ikki ming baytdan ko'proqdir. Qiyoslash uchun eslatish mumkinki, Yusuf Xos Hojibning «Qutadg'u bilig» asari 6500 baytdan ortiqroq edi.

So'fi Olloyor asarlaridagi asosiy g'oya diniy-tasavvufiy, ma'rifiy fikr va e'tiqodni omma orasiga tarqatishdan, yoyishdan iborat edi. Bu maqsad yo'lida u turkiy til imkoniyatlaridan juda unumli foydalandi. Bu yo'lda unga Ahmad Yassaviy hamda Sulaymon Boqirg'oniylar tajribasi juda qo'l keldi.