1-Mavzu: «Turli xildagi chiqindi suvlarni qiyosiy gigienig baholash. Maishiy chiqindi suvlarni o’ziga xos tarkibi va xavflilik darajasi»

4. Motivatsiya (mavzuni asoslanishi).
Talabalarni kasbiy tayorlashda suv obektlarini sanitariya muxofazasini muammolarini muvafaqiyatli yechishni aytarlik darajada chiqindi suvlarini samarali tozalashini tashkil qilish bilan taminlanadi. Joriy sanitariya nazorati tariqasida chiqindi suvlarini samarali tozalanayotganligiga baxo berishda chiqindi suvdagi tozalash bosqichlarida oligan sinamalarni o’tkazish, chiqindi suvni suv xavzasiga tushirish oldidan va ochiq suv xavzasi suvlaridan olingan namunalarni tekshirish natijalarini taxlil qilish berilgan sanitar xulosaga ko’ra sanitar vrach chiqindi suvlarni tozalash samaradorligini va chiqindi suv tushirilgandan keyingi suv xavzasi sanitar xolatini me’yoriy xujjatlar yordamida baxolashni bilishi kerak.
5. Mavzuning fanning o’z ichida va boshqa fanlar bilan bog’liqligi.
Bu mavzuni o’tishda talabalarni bioximiya, mikrobiologiya, biologiya va umumiy gigienadan olgan bilimlariga asoslanadi. Mashg’ulot davomida olingan bilimlar bolalar va o’smirlar gigienasi, mexnat gigienasi, umumiy va xususiy epidemiologiya va ovqatlanish gigienasini o’tishda qo’llaniladi.

Nazariy qism.
Tozalash qurilmalari texnik va gigienik ish samaradorligini ko’rsatgichlari bo’yicha gigienik baxolash, tozalash qurilmalarini ishini to’g’ri baxolashda sanitariya –texnik va gigienik talablarni bilish zarur. Mazkur talablar QMQ “Kanalizatsiya. Tashqi tarmoq va inshootlarini loyixalashtirish meyorlari» da aks ettirilgan.
Tozalash stantsiyalarini sanitariya-epidemiologik tekshirish: Tozalash stantsiyasidagi chiqindi suvlarni ishchi –xodimlari va yaqin atrofdagi axoli o’rtasida yuqumli ichak kasalliklari va gelьmintlar bilan kasallanish xolatiga taьsirini aniqlash maqsadida o’tkaziladi. Stantsiya ishchi-xodimlarining kasallanish xolati mexnatga layoqatsizlik varaqalari orqali, axoli esa tavsiya etilgan uslubiy qo’llanmalar asosida o’rganiladi.
Joriy sanitariya nazoratida vrach oldiga qo’ygan vazifalariga bog’liq xolda Chuqurlashtirilgan va kundalik sanitariya tekshiruvlarini olib boradi. Chuqurlashtirilgan sanitariya tekshiruvlarini maxsus tuzilgan karta bo’yicha o’tkazish tavsiya etiladi.
Chiqindi suvlarni tozalash stantsiyalarini tekshirish dasturi:
1. Ob’ektning nomi, manzili, kimga qarashligi
2. Loyixaning turi, seriyasi, ishlab chiqilgan yili va ishga tushirilgan vaqti.
3. Stantsiyaning joylashgan o’rni, SXM, xududining o’lchami va obodonlashtirilgani
4. Maishiy chiqindi suvning tavsiloti.
5. Maishiy chiqindi suvning o’rtacha kunlik kontsentratsiyalar bo’yicha sifat tarkibi va uni loyixa maьlumotlariga mos kelishi.
6. Maishiy chiqindi suvlarini tozalash stantsiyasiga xaydab beruvchi nasoslarning bor yo’qligi.
7. Maishiy chiqindi suvlarini tozalash uchun ko’rsatilgan tozalash tizimi.
8. Mexanik tozalash inshootlari: panjara, qumtutkich, tindirgichlar.
9. Biologik tozalash inshootlari: aerotenklar, biofilьtrlar, maxalliy tozalash inshootlart (filьtrlash, sug’orish dalalari, biologik xovuzlar va boshqalar).
10. Cho’kmalarni zararsizlantirish inshootlari: metanktenk, il maydonlari, vakuum filьtrlar, termik quritkichlar va boshqalar.
11. Zararsizlantirish inshootlari: qo’llanilayotgan reagentlar, me’yorlashtirish qurilmasi (dozator), zaxiradagi reagent miqdori, ularni saqlash sharoiti, chiqindi suvining xlor yutumliligi, qo’llanilayotgan doza, muloqot vaqti, qoldiq xlor miqdori
12. Tozalash stantsiyasini va aloxida inshootlarini ishlash samaradorligini lobaratoriya tekshiruvlari natijalarini taxlil qilib baxolash.
13. Maishiy xizmat xonalarini borligi: yuvinish xonasi, xojatxona, maxsus kiyimlarni saqlash xonasi, ishchilarni dam olish xonasi. Xizmat xodimlarini tibbiyot daftarchalari borligi va tibbiyot ko’rigidan o’tganligi.
Tozalash stantsiyasi inshootlarini gigienik baxolashda, ularning xamma o’lchamlari o’rganiladi, masalan: qum tutgichli tindirgichning kengligi, chuqurlari, suv okimining tezligi ( 1,15-1,3 m.sek) suvning bu yerda bo’lish vaqti aniklanadi. Septik tindirgichda suv 1-2 sutka davomida bo’ladi, Septikni cho’kmalardan tozalash muddati 1-2 marta. Aerotenklarda to’liq oksidlanishda aerotsiya vaqti 24 soatdan kam bo’lmasligi zarur, organik yuklama esa 1 sutkali 1gr cho’kmaga 0,1gr KBE7 dan, faol cho’kmaning dozasi 2,5 – 4 g.l. dan oshmasligi kerak.
Tozalash inshootlarini sanitariya tekshirish vaqtida san.vrach ularni me’yorda ishlashini buzilishiga olib keladigan quyidagi asosiy sabablarni bilishi zarur:

1. 
   Inshootlarni ish yuklamasini ortib ketishi.
   
2. 
   Maishiy – xo’jalik kanalizatsiyasi tarmog’iga ruxsat etilmagan ishlab chiqarish suvlarini chiqindi suvlarini qo’shilishi.
   
3. 
   Chiqindi suvlarini birdaniga ko’p miqdorda tashlanishi.
   
4. 
   Elektr taьminotida uzilishlar bo’lishi.
   
5. 
   Tozalash inshootlarini va elektr – mexanika taьminoti moslamalarini mukammal va rejali profilaktik taьmirlash jadvali muddatlariga rioya qilinmasligi.
   
6. 
   Xizmatchilar tomonidan tozalash inshootlarini ishlatish texnik koidalarini va texnika xavfsizligini qoidalarini buzilishi.
   

Tozalash inshootlarini sanitariya tekshiruvidan o’tkazilayotganida ularni qancha xajmdagi chiqindi suvlarini tozalash mo’ljallanganligi, qabul qilingan tozalash tizimi va kutilayotgan tozalash samaradorligi, xamda tozalash inshootlarini qurilishi to’liq yoki qisman tugaganligi va qurilish davomida loyixadan chetlashishga yo’l qo’yilganmi yeki yo’qmi aniqlash kerak. Aloxida tozalash inshootlarini tekshirish chiqindi suvlarini tozalash texnologik jarayonini borishi bo’yicha olib boriladi.
Panjaralarni tekshirishda sanitariya vrachi, unda ushlanib qolayotgan yirik chiqindilar miqdorini, ularni chetlashtirish va zararsizlantirishni aniqlaydi. Ishlab chiqarish quvvati kuniga 200m³dan ortiq bo’lgan tozalash stantsiyalarida chiqindilar maydalanadi. Quvvati kichik bo’lgan stantsiyalarda esa axlatxonalarga olib borib tashlanadi yoki joyida komposlanadi.
Qumtutgich tindirgichlarini qoniqarsiz ishlashiga ko’pincha ularni ish yuklamalarini ortib ketishi sabab bo’ladi. Bu kamchiliklarni bartaraf etish uchun va tindirgichning ish samaradorligini oshirish uchun quyidagi usullar kullaniladi: chiqindi suvlarini tushishini tartibga solish, markaziy quvurlarni tozalash va taьmirlash. Yog’ va suzib yuruvchi tindirgichlardan o’tib ketishi maxsus moslamalarni loyixa bo’yicha qurilmaganligi yeki maxsus taxtalarni buzilishi oqibatida bo’lishi mumkin. Tindirgichlardan ko’p miqdorda gaz chikishi cho’kmalarning turib qolganligidan dalolat beradi.