1-мавзу. Шаҳарлар географияси фанининг объекти, предмети ва вазифалари. Шаҳарларни географик ўрганиш

Har qanday shahar tizim hisoblanadi, bir qancha bir-biri bilan bog'langan elementlardan tashkil topadi. Ular muayyan hududda joylashadi va shunga qarab shahar o'zining planirovkasini (tarjimasi yo'q. hududiy tarkibi, tuzilishi deyish mumkin) shakllantiradi. Shaharning eng asosiy 3 ta tarkibiy qismi bor: aholi, iqtisodiy baza (ishlab chiqarish), infratuzilma .

Aholi
Infratuzilma
Iqtisodiy asos

 Shu aloqani hisobga olgan holda shaharda ularni joylashtirishni asosiy 4 ta modеli bor. Xalqasimon-ya'ni markazdan atrofga xalqalar kўrinishida joylashadi.(Bardjеs) Sеktorli-asosiy radial (radiusga ўxshab markazdan atrofga kеtuvchi yo`llar bo`ylab (X.Xoyt) Ko`pyadroli-bir qancha yadro bўlib ular murakkab birikadi (C.Garris, E.Ulman) Chiziqli-zonalar parallеl chiziqlar kўrinishida joylashadi.

xalqasimon
sektorli
Ko`pyadroli
chiziqli

Kontullining differensial urbanizatsiya modeli

“EKO SHAHAR” konsepsiyasi:Shaharlarda “yashil zona”larni joylashtirish sxemalari a-ariq bo‘ylab; b- pona shaklidagi yashil uchburchaklar; v- markazda yashil yadro; g — xalqasimon (yarim xalqa); d- qatorlar shaklida; e — kombinatsiyalashgan shaklda.

E.Govardning“Shahar-bog`”konsepsiyasi

Ingliz sotsiologi E.Govardning (1850-1928 yy.)“shahar-bog'” kontseptsiyasi aholi joylashuvining 3-tipi bo'lib, shaharlar qishloqlarga o'shash aralash holda tashkil etiladi.Unda ham shahar, ham qishloq belgilari bo'ladi.

Bunda shahar inqratuzilmasi, hovli-joylar, sanoat korxonalari joylashadi. Bundan maqsad – yirik shahardan shahar atrofiga aholini jalb etish bo'lgan. Shahar muhiti nihoyatda ifloslanib ketganidan ushbu usulni qo'llash ko'p davlatlarda amalga oshadi.

Shahar bog'lar yirik shahar atrofida bo'ladi, past qavatli asosan 2 qavatli bo'lib hovlisi

Shahar bog'lar yirik shahar atrofida bo'ladi, past qavatli asosan 2 qavatli bo'lib hovlisi

bo'ladi. 1km radiusda bo'lib, markazda xiyobon joylashadi. Aholi soni 32 ming bo'ladi, kelgusida 250 mingga yetishi mo'ljallanadi.Ushbu g'oya asosida birinchi qurilgan shahar Londondan 50 km uzoqlikda qurilgan Lechvort shahari, bo'lib uni B.Parker va R.Envin loyihalashtirgan.