1-mavzu: Qo‘shma gap. Qo‘shma gap haqida umumiy ma’lumot. Komponent (qism)larning birikish usuliga ko‘ra qo‘shma gap turlari: bog‘langan qo‘shma gap, ergashgan (ergash gapli) qo‘shma gap, bog‘lovchisiz qo‘shma gap

O‘rin ergash gap bosh gapga quyidagi vositalar orqali birikadi:
1. –sa: Zulm qaerda uchrasa, shu yerda yondirish kerak. (O.)
Katta kema qayoqqa yursa, kichik kema ham shu yoqqa yuradi. (Maqol.)
Suv qayoqqa oqsa, tosh ham o‘sha yoqqa dumalaydi. (H.SH.)
O‘rin ergash gapning mazmuni bosh gapdagi ma’nosi izohlanayotgan ravishga qarab hukm etiladi: agar ravishlar o‘rin kelishigida bo‘lsa, harakat, xususiyatning o‘rni; jo‘nalish kelishigida bo‘lsa, harakatning yo‘nalish o‘rni; chiqish kelishigida bo‘lsa, harakat yoki belgining boshlanish o‘rni anglashiladi: Qiyoslang: Qaerda jamoa ahil bo‘lsa, u yerda mehnat unumdor bo‘ladi. – Qaerda jamoa ahil bo‘lsa, u yerda hech kim ketgisi kelmaydi. – Qaerda jamoa axl bo‘lsa, u yerga hamma intiladi.
Ba’zan ergash gap bosh gapdagi ega vazifasida qo‘llanilgano‘rin ko‘rsatuvchi so‘zning ma’nosini izohlaydi. Biroq bunday ergsha gaplar o‘rin ergsha gap emas, aniqlovchi ergash gap sanaladi:

Ekan, -gan=ekan, -r(-ar)=ekan, -mas ekan:
Qaerda tanqid va o‘z-o‘zini tanqid yo‘liga qo‘yilmagan (qo‘yilmas)ekan, u yerda intizom bo‘shashadi.
–di: Qaerda intizom buziladi, u yerda ish rasvo. (U.)
5. O‘rin ergash gap bosh agpga ba’zan bog‘lovchi vositalarsiz – intonatsiya bilan birikadi:
Qayerda intizom mahkam, u yerda ish yirik. (U.)
O‘rin ergash gap, ko‘pinchpa, bosh gapdan oldin keladi, gap tarkibidagi nisbiy so‘zlar komponentlarning o‘rnini almashtirishga u qadar yo‘l qo‘ymaydi.
Bosh gapdagi voqea-hodisaning qanday shart bilan yuzaga kelishini ifodalaydigan ergash gap shart ergash gap deyiladi:
O‘g‘it solinsa, yer unumdor bo‘ladi. Gapida bosh gapdagi mazmun voqelikning yuzaga kelishi, kelmaslikka asoslangan.

Bosh gapdagi voqea hodisa yoki harakatning yuzaga kelish sabablarini anglatadigan ergash gap sabab ergash gap deyiladi. Masalan, «ob havo noqulay kelganligi uchun, chigit ekish kechikdi» gapidagi ergash gap (birinchi komponent) bosh gapdagi voqelikning yuz berish sabablarini anglatgan.

Sabab ergash gapni, kesimi shaklan bosh gapga nisbatan tobe yoki mustaqilligi nuqtai nazaridan, ikkiga ajratish mumkin:
A) kesim shakli orqali bosh gapga bog‘lanadigan ergash gaplar;
B) bog‘lovchilar orqali bosh gapga bog‘lanadigan ergash gaplar.
Kesim shakli orqali bosh gapga bog‘lanadigan sabab ergash gaplar bosh gapga quyidagi vositalar bilan birikadi:
1. Uchun : Dunyoni tark etmagayman, dunyoda sen bor uchun. (U.) Kichik ariqa hali suv kelmagani uchun Gulnora chelak ko‘tarib katta ariqqa jo‘nadi. (O.)
2. Sababli : Kuzgi shudgor sifatli bo‘lganligi sababli, hosil yaxshi bo‘ldi.
3. Tufayli : Dushman keltirgan talofat tufayli, temiryo‘l izdan chiqqan edi.
–ganidan, -ganligidan: Jim ketish noqulay bo‘lganidan Saida gap boshladi. (A.Q.) Nuri gapga e’tibor qilmaganidan YOrmat endi qizga qarab so‘zlay boshladi.
5. –mi: kesimi bu shakl bilan shakllangan ergash gaplar gumon, noaniq sabab anglatadi: Atrofda noxush voqealar yuz berganligidanmi, shoirning ko‘ngli g‘ash edi. (O.)
-mi elementi uchun, sababli, tufayli yordamchilari bilan shakllangan ergash gaplarning kesimlaridan keyin ham qo‘shilib keladi va gumon, taxmin noaniq sabab ma’nosini ifodalaydi:
Kecha tog‘da tuman borligi uchunmi (sabablimi) samalyot uchmadi.