1-mavzu: Qo‘shma gap. Qo‘shma gap haqida umumiy ma’lumot. Komponent (qism)larning birikish usuliga ko‘ra qo‘shma gap turlari: bog‘langan qo‘shma gap, ergashgan (ergash gapli) qo‘shma gap, bog‘lovchisiz qo‘shma gap

Shu yerdaki: Muvaffaqqiyatlarimizning boisi shu yerdaki, biz agrotexnika qoidalariga to‘la rioya qilamiz. (Gazeta)
Shundan iboratki: Masalaning mohiyati shundan iboratki, bu qurilishlarni loyihalash va boshqarish tajribasida katta xato va yetishmovchiliklar oshkor bo‘lyapti. (As.M.)
Shumidiki: Sizdan umidimiz shumidiki, do‘stlarning yuziga tik boqadigan, dag‘al muomala qiladigan qiliqlar chiqaribsiz.(«Guliston»).
Shunda ediki, shu bo‘ldiki: G`afur G`ulomning usta san’atkorligi shunda ediki, u hayotni chuqur bilar, uni ustalik bilan she’rga ko‘chirardi. («Guliston») Majlisni olib borishdagi hurmatsizlik shu bo‘ladiki, rais kun tartibini e’lon qilmasdan so‘zga tushib ketdi. (A.Q.)
Kim bo‘libsanki: Kim bo‘libsanki, dag‘dag‘ang olamga sig‘maydi. (Mushtum)
Nimaiki, nima ekanki: U nimaiki, sen unga bunchalar sehrlanib qolibsan, qizim. («Guliston»). U nima ekanki, seni kuldirar ekan-u, meni yig‘latar ekan. (A.Q.)
Bosh gapning kesimi yuqoridagi shakllar bilan ifodalangan ergash gapli qo‘shma gaplar mazmun jihatidan ma’lum farqlarga ega, albatta.
Kesim ergash gap bosh gapdagi sostavli ot kesimning ot qismini izohlab ham keladi: Yer koptok emaski, bir tepib uchirsang. (A.Q.)
Odam bolasi tsirkning oti emaski, qamchin qarsilaganda, cho‘kkalasa.
Kesim ergash gap, asosan, -ki bog‘lovchisi bilan bosh gapga birikadi. –Ki bosh gap tarkibida, bosh gap birinchi o‘rinda, ergash gap ikkinchi o‘rinda keladi: Umid shulkim, tole yor bo‘lsin. (G`.G`.)
Bosh gapdagi olmosh bilan ifodalangan to‘ldiruvchini yoki qo‘llanilmagan to‘ldiruvchining mazmunini izohlab, konkretlashtirib keluvchi gaplar to‘ldiruvchi ergash gap deyiladi. Masalan, Shuni aytib o‘tayki,kema butun mas’uliyatni o‘z ustiga olgan, kema darg‘asining buyrug‘i bilangina u to‘lqinlarni yorib, dengizlar osha oladi («K.D») gapida ergash gap (keyingi gap) bosh gapdagi (birinchi gap) olmosh (shuni) bilan ifodalangan mavhum bo‘lakning - to‘ldiruvchining mazmunini izohlab, to‘ldirib kelgan:
Shuni, ya’ni kema butun mas’uliyatini o‘z ustiga olgan kema darg‘asining buyrug‘i bilangina to‘lqinlarni yorib, dengizlar osha olishni, aytib o‘tay.
To‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gaplarda nisbiy so‘zlarning qo‘llanilishida o‘ziga xoslik bor.
Bosh gap birinchi o‘rinda kelganda, uning tarkibida shuni, shu narsani, bir narsani, shunga, shu narsaga kabi olmoshlar qo‘llaniladi va bu izohlanadi: Bu olmoshlar ergash komponentda biror shaklda tokrorlanib qo‘llanmaydi: Shuni bilamanki, mashinaga ajratilgan kattakon bir kartaga Arslonbek akam mo‘ylovch qilib odam qo‘ydirib yubordilar. (A.Q.) gapining bosh komponentida «shuni»bo‘lagining mosi keyingi gapda bo‘lmaydi.
Ergash komponent birinchi o‘rinda kelganda, ergash gap tarkibida nimaga, kimni, nimani, kimga, nima, nimani, kim bilan, nima bilan bosh gap tarkibida uni, shuni, o‘shani, hammasini, barchasini, barini, o‘sha bilan, shu bilan, u bilan kabi nisbiy so‘zlar bir-biriga muvofiqlashib keladi.
To‘ldiruvchi ergash gaplarni ana shu izohlanishi kerak bo‘lgan nisbiy so‘zlarning (ob’ektinning) xususiyatiga ko‘ra ikkiga ajratish mumkin. Bosh gapdagi vositasiz to‘ldiruvchini izohlaydigan ergash gap bosh gapdagi vositali to‘ldiruvchini izohlaydigan ergash gap.
Vositasiz to‘ldiruvchisi izohlanayotgan qo‘shma gaplarda bosh gapning kesimi o‘timli fe’lar orqali ifodalanadi:
Oygul siz shuni yaxshi bilinki, sizning juda ko‘p samimiy do‘stlaringiz bor («Sh.Y»)
Ona biladiki, endi har nahor, butun Vatan bo‘ylag‘b to‘lishar bahor.
Vositali to‘ldiruvchisi izohlanayotgan qo‘shma gaplarda o‘timsiz fe’llar bosh gapning kesimi bo‘li keladi. Shunga erishmog‘imiz kerakki, moddiy va ma’naviy boyliklardan hamma teng bahramand bo‘lsin.
Ko‘p hollarda ergash gap tomonidan izohlanishi kerak bo‘lgan bosh gapdagi olmosh bilan ifodalangan to‘ldiruvchi qo‘llanmaydi – «tushib qoladi». Biroq qo‘llanilmagan bu ob’ekt uning vositali yoki vositasiz to‘ldiruvchi ekanligi, boshqaruvchi bo‘lak – kesimdan anglashilib turadi. Ergash gaplar mana shu ifodalanmagan –elipsisga uchragan bo‘lakning vazifasini ham konkretlashtiradi – o‘rnini qoplaydi (kompensatsiya qiladi). Masalan, Bilib qo‘yki, seni Vatan kutadi. (G`.G`.) gapining kesimi o‘timli fe’l, qo‘llanilmagan bo‘lak (shuni, shu narsani) vositasiz to‘ldiruvchi.
Bosh gapdagi izohlanishi kerak bo‘lgan to‘ldiruvchilar quyidagicha shakllanadi:

1. 
   Tushum kelishigida: «Shuni unitmanki, Davron erishilgan yutuqlar bilan xotirjam bo‘lib qololmaydi.
   
2. 
   Jo‘nalish kelishigida: Men shu narsaga aminmanki, tinchlik urushni yengadi.
   
3. 
   Chiqish kelishigi shaklida: Shu narsadan havotirlanamanki kanalni qazib bitkazmasak, suvsiz qolamiz.(«Guliston»)