1-Mavzu: Proyektiv konsepsiya muammosi. Reja

7-8 Mavzu: Shaxsni tadqiq qilishning proyektiv texnologiya turlari.
Reja:

1. 
   Proyeksiya turlarini tasniflashning turli mezonlari: xabardorlik, atribut, himoya xarakteri, tuzilishiga ko’ra.
   
2. 
   L.Franklning proyektim metodikalar bo’yicha klassifikatsiyasi: konstruktiv, konstitutiv, interpretatsion, katartik, refraksion.
   
3. 
   D.Xolms bo’yicha proyeksiya turlari, proyeksiya turlari klassifikatsiyasi: komplimentar, taqlidiy, atributiv, “Pangloss va Kassandra” proyeksiyasi.
   

Ushbu bo'limda biz, ehtimol, eng munozarali masalaga, proektsion texnika tarixi davomida qizg'in muhokama qilingan masalaga to'xtalamiz. Bu - proektsion usullarning ongsiz psixikaga munosabati.

Proektsion usullardan foydalangan holda ongsiz aqliy narsalarga kirish mumkinmi? Ushbu savolga javob izlayotganda, avval proektsiyaning klassik ta'rifini eslaylik, masalan, "psixoanaliz entsiklopediyasi" ga qarang: "proektsiya-bu ongsiz "men" sohasi tomonidan qo'llaniladigan himoya mexanizmi, bu orqali ichki impulslar va umuman shaxs uchun qabul qilinmaydigan his-tuyg'ular tashqi ob'ektga tegishli bo'lib,keyin ongga kirib boradi.. tashqi dunyoni o'zgargan idrok sifatida. ".
Psixoanalizda ishlab chiqilgan proektsion tushunchani proektsion texnikada amalga oshiriladigan jarayonning mohiyatiga mexanik ravishda o'tkazish orqali ularni ongsizlikka kirish usullaridan biri deb hisoblash mumkin. Proektsiyani psixoanalitik talqin qilishning proektsion usullarga bunday o'tkazilishi ko'plab psixologlarning ongiga singib ketgan, proektsion yondashuvning eng muhim xususiyatlaridan biri uning ongsiz xususiyatlarni, shaxsiyat xususiyatlarini aniqlashga qaratilganligi haqidagi fikrning kelib chiqishida yotadi. Ushbu fikr sovet psixologiyasida proektsion yondashuvga munosabatni belgilab berdi, bu Freyd ta'limotining "mafkuraviy to'lovga layoqatsizligi" tufayli aqliy faoliyatning ongsiz shakllarini o'rganishdan har tomonlama qochdi. Proektsion usullarni tanqid qilish ko'pincha ularni psixoanaliz bilan sodda tarzda bog'lab, sirt ustida siljiydi. Proektsion hodisaning yanada kengroq talqinlari va ular bilan bog'liq tadqiqotlar ko'pincha e'tiborga olinmadi va mavjud g'oyalarga ozgina ta'sir ko'rsatdi.
Yuqorida aytilganlar nafaqat sovet psixologlarining ishlariga tegishli. Chet elda va bugungi kunda, hatto taniqli psixologlarning asarlarida ham proektsion usullar ongsizlikni o'rganishga qaratilgan deb hisoblanadi. Bunga g'arbdagi 40-50-yillarda proektsion usullar bilan ishlashga o'rgatilgan ko'plab klinisyenlarning psixoanalizga sig'inish an'analarida tarbiyalanganligi va undan o'z tadqiqotlari natijalarini talqin qilishda keng foydalanganligi ham katta hissa qo'shdi. Aslida, J. J. yozganidek.Exner, psixoanalizga asoslangan holda faqat bitta proektsion usullar ishlab chiqilgan.
Lindsay (1961, с.45-bet) bu "xatti-harakatlarning yashirin yoki ongsiz tomonlarini aniqlash uchun eng sezgir vosita"deb yozadi. A. Anastazi proektsion usullarni shaxsning yashirin, yashirin yoki ongsiz tomonlarini aniqlashning eng samarali protseduralari deb biladi. (Bu erda o'quvchiga "ongsiz" va "ongsiz" tushunchalariga turli xil psixologik jihatdan turli xil ma'nolar berilganligini eslatish o'rinlidir. Afsuski, yuqorida aytib o'tilgan proektsion usullarning ta'riflari mualliflari Freydning ongsiz yoki boshqa biron bir narsani anglatadimi, deb yozmaydilar.)
Shunday qilib, proektsion usullar "ongsizlikni ob'ektivlashtirish usullari"vazifasini bajaradi. Bu shundaymi?
Mavzuga taklif qilingan rag'batlantirish, uning barcha noaniqligiga qaramay, ob'ektiv xarakterga ega ("dog'", syujet va boshqalar), ma'lum xususiyatlarga ega, biz allaqachon bilganimizdek, mavzu yaratilgan tasvirga yoki vaziyatga kiritilgan. Masalan, VRorschach metodologiyasining v jadvalini talqin qilishda (rasm shakli qanotlari ochilgan yarasaga o'xshaydi), ruhiy jihatdan sog'lom sub'ektlarning aksariyati tasvirning tajribada mavjud bo'lgan yarasa tasviriga o'xshashligini nisbatan osonlikcha aniqlaydilar. Bunday talqinlar ma'lum darajada shaxsiylashtirilmagan va asosan idrok realizmining ko'rsatkichlari bo'lib, ularda proektsiya yo'q.
Shuning uchun stimulni tuzish jarayoni faqat ongsiz ravishda aniqlanadi deb taxmin qilish mumkin emas. Aksincha, strukturaning ta'sirining pasayishi (ma'lum chegaraga qadar ) muvofiqlikni yanada kengroq izlashga olib keladi - bu jarayon faol, ongli. Ushbu murakkab jarayonda, shubhasiz, ilgari shakllangan psixologik munosabat ham amalga oshiriladi, ular go'yo minimallashtirilgan va shuning uchun xatti-harakatlarni tashkil etishning ongsiz dasturlarini aks ettiradi, bu hodisalar va haqiqat ob'ektlarini ma'lum bir nuqtai nazardan, muhim va ahamiyatsiz narsalarga nisbatan idrok etishga tayyorlikni yaratadi. Masalan, taklif qilingan stimulning bir qismini yoki butunini, uning shakli yoki rangini va boshqalarni imtiyozli tanlash.
Ushbu tushunchadagi proektsiya-bu xatti-harakatlarni ma'lum darajada tashkil etishning proektsiyasi bo'lib, uni "molyar" deb atash mumkin va shu bilan birga proektsiya jarayoni ham, unda namoyon bo'ladigan munosabat ham amalga oshiriladigan sohadan tashqarida deb taxmin qilish mumkin.
Biz ko'rib chiqqan proektsion ishni faqat Rorschach tomonidan ishlab chiqilgan va unga yaqin proektsion usullarga bog'lash mumkin. Ushbu jarayon odatda strukturaviy proektsiya sifatida belgilanadi va uni tat va undan olingan texnikalarda (inson stimullariga proektsiya) kuzatilishi mumkin bo'lgan tematik yoki affektiv proektsiyadan ajratish kerak. Masalan, TAT bilan ishlaydigan tadqiqotchining diqqat markazida elementar bo'lmagan tarkibiy qismlar mavjud
Rag'batlantiruvchi noaniqlik, proektsion yondashuvning eng muhim belgisi bo'lib, qoida tariqasida empirik tarzda belgilanadigan ma'lum chegaralarda bo'lishi kerak. Ushbu chegaralardan tashqariga chiqish stimulni ma'nosiz qiladi. Shaxsiyatning tarkibiy qismlari va birinchi navbatda mazmunli xususiyatlar. Bunday hollarda ongsiz psixologik munosabatlarning namoyon bo'lishi haqida gapirish mumkinmi?
Tematik proektsiyada "men" ning ochilishi TAT rasmiga binoan yaratilgan hikoya qahramonlarining o'ziga xos xususiyatlarini, xarakter xususiyatlarini berish orqali sodir bo'ladi. Biroq, biz xatti-harakatlarni tashkil etishning avvalgidan farqli darajasi bilan shug'ullanmoqdamiz. Proektsiyaning haqiqiy mazmunli tomoni birinchi o'ringa chiqadi (bu biz aniqlagan narsada ham aks etadi: birinchi holda - mavzu qanday boshdan kechiradi, ikkinchisida - nimani boshdan kechiradi).
Mavjud tadqiqotlar tematik proektsiyada sub'ekt o'zi anglagan xususiyatlar va xususiyatlarni (agar shunday bo'lsa) bog'lashiga tobora ko'proq ishonch hosil qilmoqda. Bu erda biz uni "molekulyar" deb ataymiz, proektsiya darajasi, shubhasiz, biz faqat proektsiya jarayonining ongsizligi haqida gapirishimiz mumkin. Shunday qilib, proektsion texnikada proektsiyaning ikki turi aniqlanadi: strukturaviy va tematik. Strukturaviy proektsiya biz bilan ongsiz munosabatlarni ustuvor ob'ektivlashtirish bilan bog'liq. Tematik proektsiya holatida, asosan, shaxs tomonidan amalga oshiriladigan uning xatti-harakatlarining elementlari yoki hozirgi paytda aks ettirilmagan, ammo xabardor bo'lishi mumkin bo'lgan narsalar amalga oshiriladi. Tushunishdan tashqari, faqat proektsiya jarayoni mavjud.
Masalan, TAT tasvirlari haqidagi hikoyalarda doimiy ravishda takrorlanadigan hayotiy muvaffaqiyatsizliklar mavzusi ularni ushbu shaxsda taxmin qilishga imkon beradi, ammo bu muvaffaqiyatsizliklar amalga oshirilmaydi, deb aytishga haq bermaydi. Ushbu jarayonda ongsiz munosabatlarning roliga kelsak, shubhasiz, biz ularning ta'sirini uning mazmunini oshkor qilishdan ko'ra, tasvirni shakllantirish darajasida kuzatishimiz mumkin.
Muhokama qilinayotgan masala bilan bog'liq holda yana bir murakkab, munozarali savol tug'iladi. Proektsion yondashuv orqali himoya mexanizmlarini aniqlash mumkinmi? Shuni esda tutingki, psixoanalizda proektsiya "men"ning ongsiz sohasi tomonidan ishlatiladigan himoya mexanizmi vazifasini bajaradi.
Proektsion usullar yordamida olingan mahsulotlarni faqat "men" va ongsiz o'rtasidagi ziddiyatning aksi sifatida tasavvur qilish aldanish ekanligi aniq. Proektsion texnikada, biz ilgari ko'rsatmoqchi bo'lganimizdek, proektsiya jarayoni uning psixoanalitik talqinidan farq qiladi. Biroq, biz bir muncha vaqt proektsion usullardan uzoqlashamiz va savolni yanada kengroq qo'yamiz. Bugungi kunda bizda proektsiyaning himoya xususiyatini eksperimental tasdiqlash bormi?
Biz ilgari aytib o'tgan D. Xolms tomonidan o'tkazilgan ushbu tadqiqotlarning batafsil tahlili proektsiyaning himoya xususiyati mavjud bo'lib, unga ushbu hodisaning ishonchli dalillari yo'qligi to'g'risida asosli xulosa chiqarishga imkon berdi. Odatda proektsiyaning himoya funktsiyasini tasdiqlovchi deb hisoblanadigan ishlar uslubiy jihatdan mumkin emas. Ularning asosiy illati-bu ba'zi bir salbiy xususiyatlarga ega bo'lgan sub'ektlar uning mavjudligini anglamasliklari to'g'risida dalillarning yo'qligi. Shaxsning u yoki bu "xususiyati" eksperimentda yuklanganligi, aniqrog'i, davlat yuklanganligi ta'kidlanadi. Atributiv proektsiyaning himoya funktsiyasini tahlil qilib, D. Xolms, shuningdek, ushbu hodisani qo'llab-quvvatlovchi tadqiqotlar unchalik ishonarli emas degan xulosaga keladi (atributiv proektsiyaning stresni barqarorlashtiruvchi funktsiyasini ko'rsatishga qaratilgan tadqiqotlar). Biroq, proektsiyaning himoya funktsiyasining haqiqatiga ongli ravishda tuzatish qiyin bo'lgan impulslar, impulslar (xususiyatlar, shaxsiyat xususiyatlari emas!), ya'ni biz nisbatan past strukturaviy-genetik darajadagi impulslar haqida gapiramiz. Bizning taxminimizcha, aynan shu darajada psixoanaliz proektsiyani himoya mexanizmi sifatida shakllantirgan, keyinchalik xususiyatlar va shaxsiy xususiyatlar darajasiga ko'tarilgan. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, yuqorida aytib o'tilgan J. K. Rouling tadqiqotlari ham talqin qilinishi kerak.Halperna (1-bo'limga qarang) impuls darajasidagi proektsiyaning himoya xususiyatini tasdiqlovchi sifatida.
Ehtimol, D. Xolms bilan kelishish kerakki, proektsiyaning himoya ta'siri ma'lum shaxsiyat turlariga xos bo'lishi mumkin. Ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, o'z fazilatlari yoki holatlarini boshqa odamlarga bog'lash tendentsiyasi o'z-o'zini tanqid qilishning pastligi va o'z shaxsiyatiga zaif kirib borishi bilan ajralib turadigan odamlarda eng aniq namoyon bo'ladi. Proektsiyani himoya maqsadida ishlatadigan shaxslar (normal), ayniqsa, o'z-o'zini hurmat qilishda ijtimoiy standartlarga nisbatan tez-tez va faol ravishda murojaat qilishlari eksperimental ravishda tasdiqlangan va bu birinchi navbatda salbiy shaxsiy xususiyatlarga tegishli. Pruektsiyaning himoya mexanizmi bu holda ijtimoiy taqqoslash jarayonining buzilishi sifatida izohlanadi. Taqqoslash asosida salbiy xususiyatni boshqalarga bog'lash orqali siz uni minimallashtirishingiz yoki rad etishingiz mumkin.
Va nihoyat, paranoid shizofreniya bilan og'rigan bemorlarning proektsiya orqali himoyalanishga moyilligini ko'rsatadigan tasdiq va ma'lum klinik kuzatuv topiladi. So'nggi paytlarda olib borilgan ishlar shuni ko'rsatadiki, ushbu himoya mexanizmi reaktiv bemorlarga xosdir va kasallikning uzluksiz shakli holatida deyarli kuzatilmaydi.
D. Xolmsning proektsiyaning xususiyatlari va shaxsiy xususiyatlariga nisbatan himoya funktsiyasining isbotlanmaganligi haqidagi xulosasi uning raqiblari tomonidan e'tirozlarni keltirib chiqaradi. 1980-yillarda "psixologik byulleten" (psixologik byulleten) sahifalarida D. Xolms va G. Shervud o'rtasidagi ushbu masala bo'yicha munozara (Psychological Bulleten) в 80-е годы -kam sonli va e'tiborga loyiqdir. G. Shervud, ilgari D. Xolms tomonidan tahlil qilingan tadqiqotlarni qayta sharhlab, ularni metodik jihatdan juda qoniqarli deb hisoblaydi va proektsiyaning himoya funktsiyasini tasdiqlaydi. Xuddi shu asarlarning natijalarini bunday o'qish mumkin bo'ldi, chunki bu olimlar klassik proektsiya tushunchasiga turli xil tarkibni kiritadilar.
D. Xolms proyeksiya mexanizmining old shartlarini tushunishda pravoslav psixoanalizdan (uning xabardorligi bo'lmagan taqdirda salbiy xususiyatga ega bo'lish) qaytadi. Bunday holda, haqiqatan ham eksperimental ravishda isbotlash kerak: a) xususiyat mavjudligi; b) uning ongsizligi. Hech kim buni ishonchli tarzda bajara olmadi. Shunga asoslanib, bir qator tadqiqotchilar, shu jumladan G. Shervud, proektsiya jarayonining dinamikasiga xabardorlik parametrini kiritishdan bosh tortmoqdalar.