1-Mavzu: Pеdаgоgik fikr tarixi va maktab amaliyotida o’qituvchi mahorati masalalari Reja

A.S.Makarenko aytganidek
, "Agar pedagog mahoratni egallamas ekan, 
agar u bolalar muhitidagi ilg’or kuchlarga tayana olmas ekan, ularning 
o’stirishini rag’batlantirib, eng yaxshi faoliyatlarini rivojlantira olmas 
ekan, u muqarrar ravishda shaxsiy ta’sir ko’rsatishni mo`tloqlashtirib 
boradi, ya’ni o’ziga eng oson yo’lni tanlaydi.

---

Chinakam mahorat bilan obro`talablik bir biri bilan sig’isha olmaydi. 
Agar chinakam mahoratli pedagog hamma vaqt munosabatlar sistemasi 
bolalarning ijodiy kamolatiga yordam berishi lozimligini uylasa 
obro`talab pedagog ularning mustaqil faoliyatini nihoyatda toraytirib, 
ularning so’zsiz quloq solishlarini yoqtiradi, bu bilan bolalar muhitidagi 
tarqoqlikka ko’maqlashadi."
Pedagogik mahorat o’ziga bolalar haqidagi ta’lim tarbiya jarayonini 
tashkil etish va uning mazmuni, metodlari haqidagi keng bilimlarni 
qamrab oladi. Bu bilimlar umumiy pedagogik madaniyatni tashkil etadi, 
o’qituvchi-tarbiyachi bu madaniyatni egallamas ekan hech vaqt o’z 
kasbining chinakam ustasi bo’la olmaydi. 
Zamonaviy o’qituvchiga birgina umumiy madaniyatning o’zi kifoya 
qilmaydi. Bolalarni ko`zatish, ularni o’sishidagi muhim narsalarni 
jamiyatda vujudga kelgan asosiy g’oyalar bilan taqqoslash, ularni 
rivojlanish yo’llari va usullarini aniqlash turli vositalar, tarbiyaviy ta’sir 
ko’rsatish usullarining o’zaro bir-biriga o’tishi dialektikasini chuqo`r 
tahlil qilish, pedagogik izlanishlar va yo`tuqlarni ilmiy jihatdan bir 
sistemaga solish malakalari zarur bo’ladi. 
Mutaxassislarning pedagogik mahorat tushunchasi mohiyatini ochib 
berishga oid turlicha qarashlarini kuzatishimiz mumkin. Taniqli ukrain 
pedagogi Zyazyunning fikricha, Pedagogik mahorat - bu o‘qituvchining 
yuqori darajadagi kasbiy tayyorgarligini ta’minlovchi kasbiy va shaxsiy 
sifatlari yig‘indisidir. 
Pedagogik mahorat - bu o‘qituvchi nutqining ravon va ta’sirchan 
o‘tilayotgan mavzuga o‘quvchi diqqatini torta oladigan, mavzuga mos 
ko‘rgazmalar - ijod qilib va undan unumli foydalana oladigan, har qanday 
sharoitda ham o‘quvchi qalbiga yo‘l topa oladigan, har bir dars bolaning 
qiziqish va faoliyatini oshira oladigan kishini tushunamiz. 
Pedagogik mahorat - izlanish, ijodiy mehnat mahsuli. Pedagogik mahorat 
hamma o‘qituvchilar uchun bir qolipdagi ish uslubi emas, balki u har bir 
o‘qituvchi o‘z ustida ishlashi, ijodiy mehnati jarayonida yuzaga keladigan 
jarayondir. Pedagogik mahorat bir qator komponentlardan tarkib topadi. 
U pedagogika va psixologiya bo‘yicha ilmiy bilimlarni, ya’ni kasbiy 
bilimlar, kasbiy qobiliyat, pedagogik etika va pedagogik texnikani o‘z 
ichiga oladi. Pedagogik mahorat - bu pedagogik (o‘quv tarbiyaviy) 

---

jarayonining barcha shakllarini eng qulay va samarali holatda tashkil 
etish, ularni shaxs kamoloti maqsadlari tomon yo‘llantirish, 
tarbiyalanuvchilarda dunyoqarash, qobiliyatni shakllantirish va ularda 
jamiyat uchun zarur bo‘lgan faoliyatga moyillik uyg‘otishdir. 
Pedagogik mahoratning asosiy negizi bu - kasbga oid bilimlarni puxta 
o‘zlashtirishdan iboratdir. O‘qituvchi o‘quv yurtidayoq ilmiy bilimlar 
tizimini puxta egallab olishi kerak. Pedagogik mahoratni egallashda 
psixologiya va pedagogika faniga doir bilimlar katta rol o‘ynaydi. Ilmiy 
psixologik va pedagogik bilimlar sistemasining mavjudligi o‘qituvchiga 
faqat o‘z sinfini hamda ayrim o‘quvchilarni o‘rganish va ularning to‘g‘ri 
fe’l-atvorlarini tushunishgagina emas, balki bolalar jamoasi va uning har 
bir a’zosini rivojlanish istiqbolini ham belgilash imkonini beradi. 
Muvaffaqiyatli ishlash uchun har bir o‘qituvchi pedagogik mahoratga ega 
bo‘lishi zarur. Pedagogik mahorat egasi oz mehnat sarf qilib, katta 
natijaga erishadi. Ijodkorlik hamisha uning hamkori bo‘ladi. Pedagogik 
ishga qobiliyatli, iste’dodli kishidagina pedagogik mahorat bo‘lishi 
mumkin. Qobiliyat esa faoliyat jarayonida paydo bo‘ladi va rivojlanadi. 
Qobiliyatli va mahoratli o‘qituvchi oldida esa hozirgi kun talabi asosida 
vatanimiz ravnaqi uchun xizmat qila oladigan, buyuk vatanni dildan 
sevadigan va bu yo‘lda o‘z jonini ham ayamaydigan yoshlarni vatanga 
mehr - muhabbat ruhida tarbiyalash vazifasi turadi. 
Uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilish muammolari to‘g‘risida O‘zbekiston 
Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A. Karimov: «O‘qituvchi va 
murabbiylar- ning hayotiy talablarini qondirish, ularni rag‘batlantirish, 
ularning o‘z ishi, kasbidan mamnun bo‘lishini ta’minlashimiz lozim va ... 
bu masalani yechmasdan turib, kelajak avlod tarbiyasi to‘g‘risida 
gapirishning o‘zi mutlaqo nomaqbuldir»,- deb ta’kidlagan edi. 
O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonuni va «Kadrlar 
tayyorlash Milliy dasturi» o‘qituvchilar oldiga juda katta va mas’uliyatli 
vazifalar yukladi. Bu esa o‘qituvchilardan o‘z ustilarida muntazam 
tinmay ishlashlari va yosh avlodni o‘z Vataniga, xalqiga munosib insonlar 
qilib tarbiyalashni talab etadi. 
O‘qituvchilik kasbi ulug‘ va sharafli, murakkab, o‘z o‘rnida mas’uliyatli 
kasblardan biridir. Dunyodagi barcha insonlarni komil bo‘lib yetishishida 
o‘qituvchi sababchi bo‘ladi. Barcha joylardagi hamma kasb-hunar, ilmli, 

---

olimu fuzalolar o‘qituvchining mehnati samarasidir. O‘qituvchi 
mehnatini biror narsa bilan taqqoslab bo‘lmaydi. O‘qituvchilik kasbini 
egallashga intilayotgan har bir inson o‘zida avvalo iroda, sabr-matonat, 
pedagogik mahoratni, o‘qituvchilik ixtisosligiga xos bilim, malaka, 
ko‘nikmalarni egallashi lozimdir. Bugungi kun o‘qituvchisi: 
dunyoqarashi keng, hamma voqea, hodisa ustida erkin fikr yurita olishi; 
o‘zi o‘qitadigan fanni chuqur egallagan bo‘lishi; hozirgi zamon fan-
texnika talabiga muvofiq yaxshi dars berishi va uning har daqiqasidan 
unumli foydalanishi; pedagogika, psixologiya hamda o‘z fanining 
metodikasini yaxshi bilishi zarur. 
Va nihoyat muallimda o‘qituvchiga xos bo‘lgan qobiliyatlar mujassam 
etgan bo‘lishi lozim. 
Pedagogik mahoratga pedagogik bilimlar, fahm-farosat bilan bir qatorda 
pedagogik texnika sohasidagi malakalar ham kiradi, ular tarbiyaga ozroq 
kuch sarflab ko‘proq natijalarga erishish imkonini beradi. 
Pedagogik mahorat o‘ziga bolalar haqidagi ta’lim-tarbiya jarayonini 
tashkil etish va uning mazmuni, metodlari haqidagi keng bilimlarni 
qamrab oladi. Bu bilimlar umumiy pedagogik madaniyatni tashkil etadi, 
o‘qituvchi-tarbiyachi bu madaniyatni egallamas ekan hech vaqt o‘z 
kasbining chinakam ustasi bo‘la olmaydi. 
Zamonaviy o‘qituvchiga birgina umumiy madaniyatning o‘zi kifoya 
qilmaydi. Bolalarni kuzatish, ularni o‘sishidagi muhim narsalarni 
jamiyatda vujudga kelgan asosiy g‘oyalar bilan taqqoslash, ularni 
rivojlanish yo‘llari va usullarini aniqlash turli vositalar, tarbiyaviy ta’sir 
ko‘rsatish usullarining o‘zaro bir-biriga o‘tishi dialektikasini chuqur tahlil 
qilish, pedagogik izlanishlar va yutuqlarni ilmiy jihatdan bir sistemaga 
solish malakalari zarur bo‘ladi.