|
3. Педагогик низолар ва уларнинг таснифи.
Низо - истаклари, қизиқишлари, қадриятлари ёки тушунчалари мос
келмаслиги сабабли юзага келадиган икки ёки ундан ортик субъектлар
ўртасидаги ижтимоий ўзаро алоқалар шакли субъектлар индивид, гуруҳ, ўз-
ўзи билан ички низолар холатларида бўлади. "Низо" ва "низоли вазият"
тушунчаларини ажратишни билиш керак, улар ўртасида катта фарк бор.
Низоли вазият - ижтимоий субъектлар ўртасида хақиқий карама-қаршиликни
юзага келтирувчи ходисадир. Асосий белгиси - низо предмети юзага келиши,
лекин хозирча очиқ фаол курашнинг йуқдигидадир. Яъни тўқнашув
ривожланиши жараёнида низодан олдин хар доим низоли вазият юзага
келади, унинг асоси хисобланади. Низолар хозирги замоннинг энг долзарб
ижтимоий муаммоларидан биридир. Нима сабабдан меҳнат жамоаларида
турли хил низолар келиб чиқади? Бунинг бир неча сабаблари бор: Демак,
юкоридаги ҳолатлар кўп ҳолларда қуйидаги турдаги низоли вазиятларни
келтириб чиқаради: 1) таъсирнинг йуналишига кўра: вертикал ва горизонтал;
2) низони хал қилиш усулига кўра: антогонистик ва келишувга олиб
келадиган низолар - компромисс; 3) намоён бўлиш даражасига кўра: очиқ,
яширин, потенциал, асосли; 4) иштирокчилар сонига кўра: ички шахсий,
шахслараро, гурухлараро; 5) келиб чиқиш табиатига кўра: миллий, этник,
миллатлараро, ишлаб чикариш, хиссий-эмоционал.
Характерига караб педагогик низолар объектив ёки субъектив низоларга
булинади.
Объектив низоларга таълимнинг ривожланиш жараёнида юзага
чиқадиган реал камчиликлар ва муаммолар билан боғлиқ низолар киради. Бу
низолар амалий иншолар бўлиб, ўқув жараёнини ривожлантириш, таълим
муассасасида нормал "руҳий иқлим"ни яратиш учун хизмат қилади.
Субъектив низоларга ўқитувчи ва ўқувчиларнинг у ёки бу воқеликка бўлган
шахсий фикрларининг турличалиги оқибатида вужудга келадиган низолар
киради. Бу низолар табиати бўйича ҳис-туйғуга, хиссиётга берилиш,
кизиққонлик оқибатида юзага чиқади. Одатда, бундай низолар бир-бирини
рухан кура олмайдиган ёки бир- бирини тушунмайдиган, ёхуд тушунишни
х,охламайдиган укитувчи ва укувчиларнинг карама-карши фикрлари
окибатида вужудга келади. Окибат иатижасига караб, педагогик низолар
конструктив ва деструктив низоларга булинади. Конструктив низолар таълим
муассасасида максадга мувофик, узгартиришлар килинишини, окибатда эса
низ о чикадиган объект (сабаб)ни бартараф этишни назарда тутади. Агар
низо х,еч кандай асосга эга булмаса, унда бу низо деструктив низо деб
юритилади. Бундай низолар ўқитувчи ва ўқувчилар ўртасидаги
муносабатларни барбод этади, сўнгра таълим жараёнини издан чиқариш
пайида бўлади. Шуни назарда тутиш керакки, ҳар кандай конструктив низо,
агар ҳз вақтида олди олинмаса, деструктив низога айланади, яъни ўқитувчи
ва ўқувчилар бир-бирига нисбатан нафратларини намойиш этиш, булар-
бўлмасга тирноқ остидан кир излаш, хар бир сўздан илгак топиш,
атрофдагиларнинг қадр-қимматини ерга уриш, ўзининг фикрини зўрлаб
тиркаш, етилган муаммоларни ҳал қилишдан бош тортиш харакатида
бўлаверадилар. Аксарият холларда конструктив низоларнинг деструктив
низоларга айланиши низода ўқитувчи ва ўқувчининг шахсий хислатлари
билан боглик булади.
Педагогик
конфликтлар мавҳумлигига караб очиқ ёки ёпиқ
кўринишларда бўлиши мумкин. Очиқ низолар одатда ўқитувчи ва
ўқувчининг кўз олдида, тўғридан-тўғри вужудга келади. Улар тўқнашиш
содир бўлгунга қадар тўлик етилган бўлади. Бундай низолар раҳбарият
назорати остида турганлиги сабабли таълим жараёни учун унчалик хавф
туғдирмайди ва уларни бошкариш осон кечади.
Ёпик низолар ўта хавфлидир. Бундай низоларни аста-секин, белгиланган
фурсатда портлайдиган минага ўхшатса бўлади. Агар низо хали "етилмаган"
ёки уларни бошқалар нигохидан яширилса, бошқача килиб айтганда низо
ўқитувчи ва ўқувчи "ичида" бўлса, билингки, бу ниҳоят хавфли ва уни
бошқариш жуда қийин. Ёпик низолар кўпинча фитна, игво, ҳийла-найранг,
фисқ-фасод шаклида ривожланиш окибатида вужудга келади. Улар орага
фитна солиш, бузғунчиликка қаратилган бўлиб, ёлғон-яшиқ, уйдирма,
бўхтон гаплар ўқувчилар учун асосий қурол вазифасини бажаради. Очиқ
низолар кўпинча низо, чақириқ шаклида ривожланиши оқибатида вужудга
келади. Улар очиқдан-очиқ чақириқ, товуш чиқариш, даъват этишда ўз
ифодасини топади. Бунда ўқитувчилар ўзларига қарама-қарши бўлган
ўқувчиларнинг манфаатини ўзининг манфаати томон буришга харакат
килади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
