1-мавзу: Оммавий спорт турларини ташкил этиш ва бошқаришда хорижий тажрибалар. Режа

Германиялик мутахассисларнинг фикрига кўра, спорт ташкилоти аҳоли билан спорт ва дам олиш тадбирларини ташкил этиш шакли сифатида қуйидаги сабабларга кўра энг самарали ҳисобланади: - аҳоли манфаатларига қаратилган, спортнинг кенг турларини танлаш учун имконият яратади; - рақобатбардош фаолиятга йўналтирилган: минтақавий ва маҳаллий даражадаги мусобақаларда иштирок этишни рағбатлантиради;
-соғлом турмуш тарзига йўналтирилган: индивидуал спорт ёки тижорат спорт дастурлари билан таққослаганда одамлар учун рақобатбардош тадбирларда қатнашиш учун қулайроқ шакл;
-спорт соҳасидаги ихтиёрий ишларга йўналтирилган: бу эрда ихтиёрий асосда этакчи сифатида ишлайдиганларнинг катта қисми;
-тежамкор: дарсларнинг нархи менежерларнинг ихтиёрий иши туфайли бироз паст. Германияда кўплаб спорт клублари ўз фаолиятларида қуйидаги принтсипларга асосланади:
-спорт ўйнашни хоҳламайдиганлар йўқ, ташкилот яхши ташкил этилмаган;
-янги бошланувчилар спортдаги дастлабки қадамлар муваффақият келтириши учун энг содда шаклда спортни таклиф қилишлари керак;
-бошланғични таклиф қиладиган ва йўналтирадиган киши (ўқитувчи, дўст, қариндош ва бошқалар) бўлиши керак;
-спортга бориш йўли деярли ҳар доим иккининг йўли. Немис жамоат клублари соф фалсафий ва ташкилий қарашлардан ташқари қуйидаги амалий принтсипларга амал қилишади.
1. Спорт ташкилотларининг мавжудлиги: хизматлар арзон нархларда тақдим этилади.
2. Муайян спорт тури билан шуғулланишни таклиф қилишдан ташқари, клуб турмуш ўртоқларнинг ҳам борлигини таклиф қилади. Машғулотлар, таътиллар пайтида, клуб аъзолари бир-бирига яқинлашади ва спорт пайтида боғланган танишлар кўпинча биргаликда ўйин-кулгига киришади, клуб “иккинчи уй” бўлади.
3. Жисмоний тарбия ва спорт ўқитувчилари ҳар бир талабага эътибор беришади. Спорт заллари замонавий фитнесс жиҳозлари билан жиҳозланган.
4. Ёшлар бўш вақтларини мустақил равишда ташкил этишлари ва дастурларни ишлаб чиқишда иштирок этишлари мумкин.
5. Жамоа ичидаги спорт - энг яхши спорт. Чет эл спорт клубларини молиялаштириш манбалари.
80-йилларнинг бошларидан бошлаб ривожланган Ғарб мамлакатларида бўш вақтнинг янги фалсафаси, ҳедонистик тушунча ҳукмронлик қила бошлади. Бу спорт клублари ва марказларида банд бўлганлар учун норасмий, эркин мулоқот қилиш, кундалик ҳаёт муаммоларидан қочиш ва пировардида соғлиғини яхшилаш имкониятини берадиган аниқ вазифаларни алмаштиришни кўзда тутади. Бундай фалсафа, Ғарбий бўш вақт мутахассисларининг фикрига кўра, бизнинг давримиз аҳолисининг замонавий, янгиланган ҳаётий ғояларига кўпроқ мос келади. Бу спорт ва фитнесс хизматлари соҳасида сезиларли ўзгаришларга олиб келди. Этакчи хорижий мамлакатларда тобора чиройли спорт клублари ва марказлари пайдо бўлди. Замонавий хорижий спорт ташкилотлари ва марказлари нафақат спорт ва дам олиш, балки кўнгилочар, таълим, савдо ва бизнес хизматларининг ажойиб мажмуасидир. Спорт ва дам олиш ташкилотлари ва янги турдаги марказлар, одатда, анъанавий кичик ва ўрта клубларга улашган хусусий, тижорат ташкилотлари ҳисобланади. Мижозларнинг хилма-хил талабларини қондириш ва уларга юқори сифатли хизмат кўрсатиш - бу тижорат муваффақиятининг асосий шартидир.
Хорижий тажриба шуни кўрсатадики, янги турдаги спорт клублари ва марказлари мижозларга 9-10% кўпроқ ҳақ тўлайдилар ва ўртача клубларга қараганда 12-15% кўпроқ даромад оладилар ва шунга мос равишда ўз бизнесларини янада кенгайтирадилар.
Хорижий тадқиқотлар маълумотлари таҳлили шуни кўрсатадики, тижорат спорт ва соғломлаштириш клубларининг қарийб 70 фоизи кичик бизнесдир, чунки уларда ишлайдиган ходимлар сони 100 кишидан кам ва йиллик даромади 3,5 миллион долларни ташкил этади. Бундан ташқари, кучли клублар ҳам мавжуд. Клубларнинг бир фоизидан кўпроғи йилига 3,5 миллион доллардан кўпроқ даромадга эга. Бироқ, АҚШдаги барча спорт ва фитнесс клубларининг тахминан 70 фоизи 1 миллион доллардан кам даромадга эга. Бўлим бошида хорижий мамлакатларда турли хил клублар - давлат ва хусусий, тижорат ва нотижорат ташкилотлари фаолият юритаётганлиги қайд этилди. Турли хил клубларда молиялаштириш манбалари бошқача.
Жамоатчилик спорт ташкилотлари ва нотижорат ташкилотлари учун молиялаштиришнинг асосий манбаи турли даражадаги давлат органларининг, биринчи навбатда маҳаллий давлат ҳокимиятининг дотатсиялари ҳисобланади. Ушбу субсидияларнинг миқдори ва умумий сметадаги фоизлар турли клубларда ва мамлакатларда фарқ қилади. Кейинги аъзолик бадаллари, қўшимча пуллик хизматлар, ҳомийлардан тушумлар, литсензиялаш, жамоат фондлари ва бошқалар. Чет элда хусусий ва тижорат спорт ва фитнесс ташкилотларини молиялаштиришнинг асосий манбалари қуйидагилар:
-аъзолик ва кириш бадаллари, барча даромадларнинг 70 фоизигача;
-ўқув дастурлари ва маслаҳатлар учун тўловлардан келадиган даромад;
-баъзи бир клубларда қўшимча ва тегишли хизматларни тўлашдан 30% гача;
-янги клуб аъзоларидан келадиган даромадлар (аксарият хорижий клублар ўзларининг мавжуд имкониятларининг 70-80 фоизида ишлайди ва шу сабабли клуб аъзолари сонини ва тегишли молиявий даромадларни кўпайтиришни режалаштирмоқда);
-литсензиялаш фаолиятидан ва бошқа тижорат фаолиятидан олинадиган даромадлар;
-ҳомийлар ва хайрия фондларининг маблағлари. Шуни таъкидлаш керакки, чет эл клублари мутахассислари аъзолик бадалларини тўлашда жуда мослашувчан тизимлардан фойдаланадилар. Аъзолик бадалларининг табақалаштирилган тизими билан бир қаторда чегирмалар тизими ҳам қўлланилади. Шундай қилиб, ойлик аъзолик бадалини тўлаш билан йил давомида олдиндан тўлов тўлаган клуб аъзоларига 6% чегирма тақдим этилади. Тўгараклар фаолиятини иқтисодий таҳлил қилиш. Чет эллик мутахассислар спорт ва соғломлаштириш клублари фаолиятини иқтисодий таҳлил қилишга катта эътибор беришади. Буни америкалик молиявий менежмент бўйича мутахассисларнинг спорт клублари раҳбарларига мўлжалланган тавсияларини ўқиш орқали кўриш мумкин.
1.Сметанинг харажатлар қисмининг барча моддалари устидан шахсий назорат талаб қилинади.
2.Натижада сизнинг клубингиз даромадларини соҳадаги ўртача кўрсаткичлар билан таққослаш ва умумий қабул қилинган меъёрлар доирасига тўғри келмайдиган харажатларни талаб қилувчи фаолиятни рад этиш.
3.Харажатларнинг энг катта моддаларини батафсил таҳлил қилиш керак.
4.Компютердан самарали фойдаланиш, уни йил давомида олиб бориш ва молиявий даромадларни прогнозлар билан таққослаш харажатларини назорат қилиш.
5.Тегишли хизматларни этказиб берувчилар билан шартномалар энг яхши танлов асосида амалга оширилади.
6.Харажатларни камайтириш учун ускуналарни бошқа клублар ёки ташкилотлар билан биргаликда сотиб олиш яхшироқдир.
7.Коммунал ва почта хизматлари нархларининг кўтарилиши эҳтимоли тўғрисида маълумот тўплаш ва олдиндан чоралар кўришни режалаштириш керак.
8.Ходимлар харажатлар соҳасидаги клубнинг молиявий сиёсатидан хабардор бўлиши керак. Тўгараклар самарадорлигини баҳолаш мезонлари. АҚШлардаги ўртача спорт клублари 1500-2000 аъзолар орасида. Клублар очиқ, одатда кунига 17 соат. Энг машҳур очилиш соатлари соат 4-дан эрталаб соат 8.30 гача.
АҚШда тижорат спорт ва фитнесс ташкилотлари эгалари умумий йиллик даромаднинг мажмуанинг умумий майдонига нисбати клубнинг самарадорлигини баҳолаш мезони сифатида фойдаланадилар. Теннис майдончалари бўлмаган клублар (марказлар) учун қуйидаги кўрсаткичлар қўлланилади: 1 квадрат учун 30 доллар “қониқарли”, ҳар бир фут учун 35 доллар “яхши”, квадрат метр учун 40 доллар “аъло”.
Хорижий клубларда унинг фаолиятини йил охирига қадар умумлаштириш одат тусига кирган. Бундай ҳолда, спорт ташкилотининг янги аъзолари сони, шунингдек, бирон сабабга кўра клубни тарк этганлар ҳисобга олиниши керак. Бир нечта чет эл клублари тўла қувват билан ишламоқда, шунинг учун уларнинг деярли барчаси йил давомида аъзолигини кўпайтиришни режалаштиришмоқда. Кўпгина клублар ўзларининг потентсиал имкониятларининг 70-80 фоизида фаолият юритаётганлигини ҳисобга олсак, ҳар йили клуб аъзолари сонининг 6-8 фоизга кўпайиши қониқарли, 8-10 фоизга - яхши ва 10-12 фоизга - яхши деб ҳисобланади.
Спорт ташкилотларини солиққа тортиш. Кўплаб хорижий мамлакатларда тадбиркорлик ва кичик бизнеснинг ушбу тури билан шуғулланишни рағбатлантирадиган спорт ва соғломлаштириш клубларига имтиёзли солиқ солинади.
Масалан, 1990 йилда Германияда спорт клубларига ёрдам бериш тўғрисидаги қонун кучга кирди. Фойда 7500 белгидан ошмайдиган корпоратсияларни солиққа тортиш тўғрисидаги қонунга мувофиқ солиқ олинмайди. Спорт клублари ҳам ушбу мақола учун жавоб беради. Клублар, шунингдек, фаолиятнинг бир тури бўйича этказган зарарни бошқа шаклда тўлаш ҳуқуқига эга бўлдилар.
Умуман клубнинг молиявий кўрсаткичлари зарар кўрмаслигини таъминлаш муҳимдир. Акс ҳолда, у солиқ имтиёзларидан маҳрум. Шу сабабли, спорт клуби томонидан олиб бориладиган спорт буюмлари ва жиҳозлари савдоси унга катта фойда келтириши мумкин. Клубларда сотиладиган товарларнинг нархи ихтисослашган дўконлардагига нисбатан паст эканлигини ҳисобга олсак, ушбу қонун клубларга катта афзалликлар бериши аниқ.
Аммо Германия қонун чиқарувчиси бу эрда тўхтамади. Улар клубнинг капитал айланмасидан ундиришда солиқларни камайтириш имкониятини яратдилар. Агар ўтган йили клубнинг капитал айланмаси 60 000 белгидан ошмаган бўлса, унда бундай клубга солиқ тўлашдан олдин солиқ солинадиган капитал айланмасининг 1 фоизини ушлаб қолмаслик ҳуқуқи берилган эди. Бундай вазиятда клубнинг розилиги билан даромад ва харажатларнинг батафсил тавсифи берилади.