1-mavzu. “O‘lchash asboblarini konstruksiyalash” faniga kirish. Reja

3.O‘lchash vositalarining turlari va rivojlanish tendensiyasi.


O‘lchash – bu izlanayotgan kattalik haqida ma’lumotni qabul qilish
va o‘zgartirish jarayonidir. Bundan ko‘zda tutilgan maqsad shu o‘lchanayotgan kattalikning ishlatish, o‘zgartirish, uzatish yoki qayta ishlashlar uchun qulay formadagi ifodasini ishlab chiqishdir.
O‘lchash fan va texnikaning qaysi sohasida ishlatilishiga qarab u aniq nomi bilan yuritiladi: elektrik, mexaniq, issiqlik, akustik va xakazo.
O‘lchash vositasi deb o‘lchashlar uchun qo‘llaniladigan va me’yorlangan metrologik xossalarga ega bo‘lgan texnikaviy vositaga aytiladi.
O‘lchash vositalarining turlari xilma-xil. Ular sodda yoki murakkab, aniqligi katta yoki kichik bo‘lishi mumkin. O‘lchash vositalari me’yorlangan metrologik xossalarga ega bo‘lishlari lozim va bu metrologik xossalar davriy ravishda tekshirilib turiladi. O‘lchash amalida o‘lchanayotgan kattalikning qiymati to‘g‘ri aniqlanishi aynan mana shu o‘lchash vositasining to‘g‘ri tanlanishiga va ishlashiga bog‘liq. Ma’lumki, o‘lchash vositasi me’yorlangan metrologik xarakteristikalarga ega bo‘lgan o‘lchash asbobidir. O‘lchash vositalarining namoyondalari sifatida quyidagilarni keltirishimiz mumkin:

• 
  o‘lchovlar;
  
• 
  o‘lchash asboblari;
  
• 
  o‘lchash o‘zgartkichlari;
  
• 
  o‘lchash qurilmalari;
  
• 
  o‘lchash tizimlari.
  

O‘lchash asbobi deb kuzatish (kuzatuvchi) uchun qulay ko‘rinishli shaklda o‘lchash ma’lumoti signalini ishlab chiqishga mo‘ljallangan o‘lchash vositasiga aytiladi.
Ma’lumotni tavsif etishiga qarab o‘lchash vositalari quyidagilarga bo‘linadi:

0. 
   SHkalali o‘lchash vositalari (1-rasm);
   
1. 
   Raqamli o‘lchash vositalari (2-rasm);
   
2. 
   O‘ziyozar o‘lchash vositalari (3-rasm).
   

1-rasm. Shkalali o‘lchash vositalari

2-rasm. Raqamli o‘lchash vositalari

3-rasm. O‘ziyozar o‘lchash vositalari

Kuzatuvchi idrok qilishi uchun qulay shakldagi o‘lchov informatsiyasi signalini ishlab chiqishga xizmat qiladigan o‘lchash vositasi o‘lchov asbobi deyiladi. O‘lchov asbobida kuzatuvchi o‘lchanayotgan kattalikning son qiymatini o‘qishi yoki sanashi mumkin.

4-rasm. O‘lchash vositalarining turlari

O‘lchov asboblari analog va raqamli bo‘lishi mumkin.