1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

2 босқич. Ер участкалари билан амалга оширилган битимлар тўғрисидаги ахборотни текшириш.
Ахборотнинг ҳаққонийлигини ошириш ва амалга оширилган битимлар типик бозор шароитларида бўлиб ўтганини тасдиқлаш мақсадида ахборот тўпланади.
Ер участкалари билан битимлар тўғрисидаги ахборот манбалари:
• қайд қилиш офислари;
• ер қўмиталари;
• турли ахборот нашрлари.
Шуни назарда тутиш лозимки, қайд қилиш пайтида битим нархи сотувчи ва харидор сўзларидан унинг ҳаққонийлигини тасдиқламаган ҳолда инобатг аолинади , таклиф нархи эса талаб ва таклифнинг баланслашганига қараб сотиш нархидан фарқ қилади. Шунинг учун солиштираётган ер участкаларининг сотилиши тўғрисидаги маълумотлар битим иштирокчиларидан бири (сотувчи ёки харидор) ёки воситачи томонидан тасдиқланиши мақбул бўлади.
Бундан ташқари, ўхшаш объектни танлашда экспозициянинг типик муддатига, битим субъектларининг мустақиллигига, инвестицион мотивацияга эътибор берилади. Инвесторлар ўхшаш сабабларга эга бўлишлари, сотиб олинаётган ерлар эса бир хил аҳамиятга эга бўлиши лозим. Баҳолаш объектининг ишлатилиш имкониятини аниқлаш учун зоналаштириш меъёрларини ҳисобга олиш керак. Масалан, агар иккита ер участкаси турли зоналарда бўлса, уларнинг бир хил ишлатилиши истисно қилинади ва улар солиштириладиган бўлиб эътироф этилиши мумкин.
3 босқич. Баҳоланаётган ер участкасининг бозорда сотилган участкалар билан солиштирилиши, баҳоланаётган ва ҳар битта сотилган участка ўртасидаги фарқлар бўйича ўзгартиришларни ҳисобга олиш.
Агар баҳоланаётган ер участкаси солиштирилаётганидан фарқ қилса, солиштирилаётган участканинг нархига у баҳоланаётган участканинг характеристикаларига эга бўлган тақдирда қайси нархга сотилиши мумкинлигини аниқлаш учун ўзгартиришлар киритиш лозим бўлади. Солиштирилаётган объектларнинг ҳақиқий сотув нархларини ўзгартирган пайтда ўзгартиришлар солиштирилаётган участка нархларида амалга оширилади. Бунда қуйидаги саволга жавоб бериш лозим: «Агар солиштирилаётган участка баҳоланаётган участка характеристикаларига эга бўлганда қайси нархга сотилиши мумкин бўлар эди?». Масалан, солиштирилаётган ер участкаси баҳоланаётган участкадан паст келса, биринчисининг ҳақиқий сотилув нархи баҳоланаётган ер участкасининг янада юқорироқ бўлган характеристикаларига эга бўлган тақдирда сотиладиган нархи катталигигача кўтарилиши лозим.
Ер участкасини бошқа сотилган участкалар билан солиштириш орқали баҳолаш солиштириш элементлари бўйича ёки солиштириш бирликлари ёрдамида амалга оширилиши мумкин.