1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

Буюртмачи учун қиймат усули ёрдамида кўчмас мулк объектининг қийматини баҳолаш харажатларни тўртта асосий ташкил этувчиларга ажратишни кўзда тутади:

С=С_ер+ПЗ+КР+ПП (10.9)

бу ерда С – янги қурилиш қиймати; С_зем. – ер қиймати; ПЗ – бевосита харажатлар; КР – билвосита харажатлар; ПП – тадбиркор даромади.

Иқтисодий нуқтаи назардан харажатлар сарф этилаётган барча материаллар ва хизмат турларининг қийматини ифода этади.
Бухгалтерия харажатлари иқтисодийларидан шуниси билан фарқ қиладики, улар таркибига ишлаб чиқариш жараёнида қўлланиладиган, бироқ сотиб олинмайдиган ишлаб чиқариш омилларининг хизмат қийматини ўз ичига олмайди. Бухгалтерия харажатлари фақатгина сотиб олинадиган ресурслар учун тўловлар кўринишидаги яққол кўзга ташланадиган харажатларни ўз ичига олади.
Бухгалтерлар корхонанинг молиясига ретроспектив қарашга мойил бўладилар, чунки улар актив ва пассивларни кузатиб борадилар ҳамда фирма фаолиятининг ўтмишдаги самарадорлигини кузатиб борадилар. Ҳақиқий харажатларга капитал ускуналар бўйича ҳақиқий харажатлар ва амортизацион чегирмалар киради ва уларнинг катталиги солиқ қонунчилигига биноан аниқланади. Бунда амортизацион чегирмаларнинг ўлчами ҳар доим ҳам ускуналарнинг ҳақиқий эскиришини акс эттирмайди.
Иқтисодчилар ва раҳбарлар аксинча, корхонанинг истиқболига қизиқади. Улар келгуси харажатлар борасида бош қотирадилар ва корхонанинг ресурсларидан энг яхши фойдаланиш борасидаги қўлдан бой берилган имкониятлар билан боғлиқ бўлган харажатлар – юклатилган харажатларга қизиқадилар. Уларни доим иқтисодий қарорлар қабул қилганда ҳисобга олиш лозим.
Активларни тўғри баҳолаш ва активларни қайта баҳолаш маржинализм – мулк қиймати концепциясига асосланган ишлаб чиқариш омилларнинг энг юқори фойдалилиги ва маҳсулдорлиги тўғрисидаги назария- маржинализмга мурожаат қилишни талаб этади.
Мулк (активлар) эгаси учун унинг (уларнинг) қиймати ушбу мулкнинг (активларнинг) мумкин бўлган йўқотилиши натижасида юзага келадиган бевосита ва билвосита зарарга эквивалент бўлади. Бундай концепцияда мулк қиймати – бу унинг йўқотилиш қийматидир. Бу тавсиф у ёки бу имкониятларни амалга ошириш ва танлаб олишдаги харажатлар альтернативаси тамойилига тўлиқ мос келади.
Ушбу қарорни амалга ошириш билан боғлиқ бўлган харажатлар мумкин бўлган қарорлар альтернативасининг энг яхшисини амалга ошириш натижасида қўлга киритилиши мумкин бўлган қўлдан бой берилган фойдага мос келади.