1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

7.4.–расм. Бўйлама юк кўтарувчи деворли йирик 
блокли бинонинг конструктив схемаси
: 1 – 
пойдевор, 2 – ертўла деворлари, 3 – ора ёпма, 4 – ички 
деворлар, 5 – ташқи деворлар, 6 – зинапоя 
майдончаси, 7 – зинапоя марши, 8 – ички бўйлама 
девор, 9 – балкон, 10 – хоналараро пардевор. 
 
 
 
 
7.5.–расм. Юк кўтарувчи деворли йирик панелли уйнинг конструктив схемаси
: 1 – 
ташқи панеллар, 2 – санитар-техник кабиналар, 3 – юк кўтарувчи пардеворлар, 4 – 
ички юк кўтарувчи кўндаланг деворлар, 5 – ора ёпма панеллар, 6 – цокол панеллари, 7 – 
пойдевор блоклари. 
Бинонинг катта ўлчамлари ва катта юк тушиш ҳолларида конструкцияларни юк 
кўтарувчи ва тўсувчиларга ажратиш мақсадга мувофиқ бўлади. Юк кўтарувчи 
конструкцияларнинг йиғиндиси бинонинг қовурғаси деб аталади. Одатда, саноат 
бинолари қовурғали бўлади (ҳатто бир қаватли бўлса ҳам). 
Кам қаватли бинолар учун устунлар, ригеллар ва боғловчилардан иборат ромли 
қовурғалар хос. Улар бинонинг бўйига ҳам, энига ҳам қаттиқ ромларни ҳосил қилади. 
Баланд бинолар учун қовурғалар тизимининг мураккаблари –
 
боғловчили, ромли – 
боғловчили, ядроли кабилардан фойдаланилади. Бинонинг қовурғаси унга таъсир 
этувчи барча – вертикал ва горизонтал – юкларни қабул қилади ҳамда пойдеворга 
узатади. Тўсувчи конструкциялар – деворлар ва ора ёпмалар –қовурғанинг 
элементларига мустаҳкамланади ва фақатгина ўрнатилган жойдаги юкларни қабул 
қилади. 
Материали бўйича қовурғалар темир бетон (йиғма ёки монолит), ҳамда пўлат ёки 
аралаш (пўлат ва темир бетон аралашмаси) турда бўлиши мумкин. Пўлат 
конструкцияларни бинонинг катта ўлчамларида, катта юкларда ва монтаж ишларини 
тезлаштириш учун қўллаш мақсадга мувофиқдир. Тўлиқ қовурғага эга бўлмаган 
биноларда қовурғанинг қисман ўрнини босувчи юк кўтарувчи деворлар мавжуд бўлади. 
Масалан, ташқи деворлар юк кўтарувчи ҳисобланади, бинонинг ичида эса қовурға 
мавжуд бўлади. 6.6. – расмда қовурғали фуқаролик биноси, 7.7. – расмда эса қовурғали 
саноат биносининг схемаси кўрсатилган. 

---