1-Mavzu: Materiallar qarshiligi kursiga kirish

Mustahkamlik deb konstruksiya va uning elementlarini buzilmasdan ma’lum yuklarni ko‘tarib turish qobiliyatiga aytiladi.

Bikrlik deganda konstruksiya va uning elementlarini tashqi kuchlar ta’siridan deformatsiyalanishga qarshilik ko‘rsatish qobiliyati tushuniladi. Ekspluatatsiya davrida konstruksiyalar va ularning ayrim elementlari tashqi kuchlar ta’siridan katta deformatsiyalar xosil kilmasligi kerak.

Ustivorlik deb konstruksiya va uning elementlarining tashqi kuchlar ta’siridan ma’lum elastik muvozanatni boshlang‘ich formasini saqlash qobiliyatiga aytiladi.

Materiallar qarshiligi fanini o‘qitishdan maqsad talabalarga ekspluatatsiya davrida inshoot va mashina konstruksiyalari elementlarida tashqi kuchlar ta’sirida xosil bo‘ladigan ichki kuchlarni aniqlash usullarini o‘rgatishdan, xamda ularda dastlabki muxandislik xisob-loyixa ishlarini bajarish bo‘yicha ko‘nikmalar hosil qilishdir.

Demak, xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, materiallar qarshiligi mashina va inshoot qismlarining mustahkam, bikr va ustivor bo‘lishini hisoblashda zarur bo‘lgan zo‘riqish va deformatsiyalarni aniqlash metodlarini o‘rgatuvchi fandir.

Materiallar qarshiligi amaliy-nazariy fan hisoblanadi. Unda nazariy mexaniqa va matematik taxlil usullari keng qo‘llaniladi. Bu fan deformatsiyalanuvchi qattiq jism mexaniqasining bo‘limi hisoblanadi.

Materiallar qarshiligiga oid dastlabki ishlar Galiley nomi bilan bog‘liq bo‘lib, XVII-asrga to‘g‘ri keladi. 1578 yili Guk qonuni kashf qilingach, bu materiallar qarshiligi rivojiga katta turtki bo‘ldi.

XVIII-XIX asrlarda bu fan taraqqiyotiga Bernuli, Nave, Kulon, YUng, Koshi, Sen-Venan, Mor va boshqa olimlar katta hissa qo‘shdi.

Ustvorlik nazariyasiga Eyler butun dunyoga mashhur tatqiqotlari bilan katta hissa qo‘shdi.

XIX asrda egilishdagi urinma kuchlarni Juravskiy va bo‘ylama egilishini o‘rgangan YAsinskiy ilmiy ishlari butun dunyoga mashhur bo‘ldi.

XX asr boshida rus olimlar Bubnov, Krilov, Galerkin, Timoshenka va sovet davrida Davadenkov, Belyaev, Serensen, Ilyushin, Ponomaryov, Feodosev kabi olimlarnnng mustahkamlik, bikrlik va ustivorlik sohasidagi ishlari fan-texnika rivojligiga juda katta hissa qo‘shdi.

SHuningdek, O‘zbekistonda akademiklar M.T.O‘razboev, T.Rashidov, N.Rashidov, SHirinkulov, Mubarakov va professorlar Abdurashidov, Xojimetov va boshqalar mustaxhkamlik, va ustivorlik nazariyalariga katta hissa qo‘shganlar.

2.