1-мавзу. Маркетингни ривожланиш эволюцияси ва концепцияси. Маркетинг тушунчаси ва унинг моҳияти

ҚИСҚА ХУЛОСАЛАР 
Маркетинг эҳтиёж ва муҳтожликни айрибошлаш орқали қондиришга 
қаратилган инсон фаолиятининг туридир. Маркетинг вужудга келишининг 
асосий сабабларидан бири - бу ишлаб чиқариш ҳажмининг ортиб бориши, янги 
тармоқларнинг вужудга келиши, товар турининг кўпайиши ва тадбиркорлар 
ўртасида маҳсулотни сотиш муаммосининг вужудга келишидир. 
Муҳтожлик – кишини бирон бир нарсани етишмаслигини ҳис этишидир. 
Эҳтиёж – индивид шахснинг маданий даражасига асосан махсус шаклга 
муҳтожликдир. 
Талаб – бу харид қувватига эга бўлган эҳтиёж. 
Талаб – мавжуд, потенциал ҳамда хоҳиш талабга бўлинади. 
Товар – бу эҳтиёжни ёки муҳтожликни қондира оладиган ҳамда бозорга 
эътиборни тортиш, сотиб олиш, ишлатиш ёки истеъмол қилиш мақсадида 
таклиф этилган барча нарсалардир.
Маркетинг асосида бозорни ҳар тарафлама ўрганиш йўналишларининг 
асосийларидан қуйидагиларни кўрсатиб ўтиш мумкин: 
•
талабни ўрганиш; 
•
бозор таркибини аниқлаш; 
•
товарни ўрганиш; 
•
рақобат шароитларини тадқиқ қилиш; 

---

•
сотиш шакли ва услубларини таҳлил этиш. 
1908 йили тижорат маркетинг ташкилоти илк бор ташкил топди. 1926 
йилда АҚШда маркетинг ва реклама миллий уюшмаси ташкил топди, 
кейинчалик унинг негизида Америка Маркетинг жамияти барпо етилди, бу 
жамият 1973 йили Америка Маркетинг уюшмаси номини олди. Бир оз 
кейинроқ бундай уюшма ва ташкилотлар Ғарбий Европа мамлакатлари ва 
Японияда ҳам пайдо бўлди. 
50-йилларда бошқариш концепциясининг илк асосини сотиш ҳажми, 
ишлаб чиқариш ва муомала харажатлари даражаси, даромад, фойда ва бошқа 
кўрсаткичларни узоқ муддатли ўзгаришларини аниқлаш таҳлил қилинди. 
Шунга кўра бозордаги иш фаолиятини бир йилдан беш йилгача мослаштириш 
кўзда тўтилган. 
60-йилларга 
келиб 
бозордаги 
ўзгаришларга 
қараб 
стратегик 
режалаштиришни амалга ошириш масаласи илгари сурилди ва ҳал қилинди. 
70-йилларга келиб, маркетингнинг шундай консепцияси ишлаб 
чиқилдики, у иқтисодий жиҳатдан ривожланган мамлакатлар ҳаётига 
мустақил кириб борди. 
Маркетинг ўз ривожида бир қадар эволюция тараққиёт босқичини кечди. 
Бу эволюция бир-бири билан изчил тарзда алмашадиган уч йирик даврни ўзига 
камрайди:
биринчи давр
- маркетинг концепцияси «ишлаб чиқароиш 
концепцияси» - «маҳсулот устунлиги» тарзида белгиланади, бунда энг муҳим 
масала яхши товар ишлаб чиқариш ва уни харидорга арзон нархларда сотиш 
деб ҳисобланади. Концепция шиори - «имкони борича кўпроқ товар ишлаб 
чиқар, чунки бозор талаби чексиз»; 
иккинчи давр
«сотиш концепцияси» номини олди. Бунда фирманинг 
маҳсулотини «мана товар тайёр, келаверинг ва савдолашинг» шиори билан 
сотишни мўлжаллаш биринчи ўринга чиқади.

---

Маркетингни ишлаб чиқаришни бошқариш ва бозор йўналишидаги савдо 
сотиқнинг ягона бир тизими сифатида икки жиҳатдан қараб чиқиш зарур.