1-мавзу. Криминология предмети, вазифалари ва тизими


§. Терроризмнинг юзага келиш сабаблари



Download 372,48 Kb.
bet55/65
Sana21.02.2022
Hajmi372,48 Kb.
#74451
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   65
Bog'liq
1 мавзу

§. Терроризмнинг юзага келиш сабаблари

Терроризм ва унинг окибатида юзага келаётган муаммо- ларни тадкик этган Рарб олимларининг хулосалари ва омма­вий ахборот воситаларида берилаётган маълумотлар асосида терроризмнинг кейинги ун йилликда канчалик хавфли ва дахшатли даражада содир этилаётганлигини куриш мумкин. Утган асрнинг 70-йилларида Европа мамлакатларида ва, айникса Германия ва Италия каби давлатларда террорчилик ҳаракатларининг содир этилиши купайган.
Бу каби холатларда террорчилар асосан давлат ва сиёсий арбоблар ҳаётига тажовуз килиш ҳамда олиб кочиш, киши-ларни гаровга олиш, давлат муассасалари ва жамоат жойла- рида портлатишларни амалга ошириш, хаво ва денгиз транспортларига хужум қилиш хамда эгаллаб олиш, тинч ахолини кириш (масалан, Ҳиндистон, Шри-Ланка каби давлатларда), ядро курилмаларини эгаллаш ёки ишдан чикаришга инти- лиш каби к,алтис усулларни кенг кулланганлар.
Террорчилар содир этган хужумларнинг карийб 20% кейинги пайтларда асосан АКШ фуқаролари ва чет давлатларга жойлашган муассасаларига карши қаратилганлиги би­лан ажралиб туради. 1988 йил давомида террорчилик хара­катлари окибатида 192 нафар Америка фуқароси халок булган ва 40 нафар фукаро жарохатланган.
Шу билан бирга, 1985 йилдан 1989 йилгача булган давр мобайнида собик Иттифокнинг фукаролари ва муассасала­рига нисбатан 68 та портлатиш, укка тутиш, ёкиб юбориш холатлари содир этилиб, 32 маротаба шахсларга нисбатан тажовуз булган. Натижада 10 нафар шаҳид халок булган.
90-йилларда террорчилик билан боглик статистика маълумотлари бир оз озайиб ва купайгани ҳолда, купайиш даражаси умумий микдорда ошганлиги кузатилган. 1994 йили жахон микёсида 314 маротаба террорчилик харакатлари со­дир этилган бўлиб, 1993 йилдаги ушбу жиноятчиликка оид булган микдордан ошикдиги аникданган.
Умуман олганда, статистика маълумотларининг терроризм тугрисида аник хулоса чикаришда берадиган ёрдами чекланган дейиш мумкин. Бу, биринчидан, терроризмга хос булган зуравонлик ва куч ишлатишнинг статистика маълумотларида куп холларда хисобга олинмаслиги; иккинчидан, шунингдек ста­тистика маълумотларида жиноят хусусиятларига хос тарзда тер­рорчилик харакатларининг хисобга олинмаслиги кабилар.
Шу билан бирга, терроризмдан асосан Шарк давлатлари, шу жумладан мусулмон давлатлари купрок азият чекаётганини куриш мумкин (купчилик халкаро террорчиларнинг келиб чикиши хам асосан шу каби давлатларга тугри келади), шу­нингдек узига хос этник таркибдан иборат Хиндистон давлати хам узлуксиз тарзда терроризм балосидан жабрланмокаа.
Терроризмнинг Африканинг йирик давлатларидан бири Жазоирда ҳам тухтамаётганлигини куриш мумкин. Бу ерда1992 йилдан бошлаб исломий ҳарбий гурухдар хуку мат би­лан кураш олиб бормокдалар. 1997 йили Жазоир шахридан узоқ булмаган жойда жойлашган кафеда булган портлаш окибатида 23 нафар фукаро халок булган ва 100 дан ортик фукаро турли даражада жарохатланган.
Очик ва ашадций тарздаги террорчилик харакатларининг Россия Федерациясида хам содир этилганлиги хозирда тарихга айланиб колмокда. Зотан, 1995—1996 йиллар давомида Россияда содир этилган террорчилик холатларини куйидагича баён эгиш мумкин: Будёновск ва қизлар шахарларида чечен жанггарилари амалга оширган террорчилик харакатлари, Москва- нинг Котляров кабристонида булган портлаш окибатида 13 нафар фукаро халок булган ва 80 нафар фуқарога тан жаро- хатлари етказилган, Догистоннинг Каспийск шахридаги уйлардан бирида булган портлаш окибатида 68 нафар фукаро- нинг халок булгани хам ачинарли холдир. «Сегодня» газетасининг 1996 йил 31 декабрь сонида келтирилган якуний хулосаларда курсатилишича, йил давомида Россияда жами 33 маро­таба террорчилик холатлари кайд этилган.
Терроризм узига хос равишда у ёки бу жамиятда юзага келадиган инкирозлар олдидан ва, табиийки, мавжуд қийинчиликлар ва катта узгаришлар билан узаро боглик тарзда кечади. Жахон микёсида бундай холатлар Россияда XIX асрнинг 60-йилларидан 1917 йил октябридаги давлат тунтаришигача булган даврларда, Германияда эса нацистларнинг хо- кимиятга келгунларигача булган даврларида жонлангани тарихдан яхши маълум.
Муайян давлатларда терроризмнинг юзага келиши ушбу давлат микёсида руй берган кескин узгаришлар (масалан, яккабошчилик тизимидан демократик жамиятга утиш)нинг окибати булиши хам кузатилган. Бунда давлат хокимиятидаги марказий ва махаллий органлар ва жамоатчилик институтларидаги заифлашув, расмий ва норасмий ижтимоий на- зоратнинг юзага келиши, гоявий ва маънавий йуналишлардаги интилишлар ва жамиятдаги ижтимоий дунёкарашнинг зурикиши хамда хавотирнинг кучайиши кабилар руй беради.
Бирок санаб утилган холатлар терроризмнинг тараккий этишига олиб келувчи факат устки катлам сифатида куриб чшуилишини такозо этади. Терроризмнинг асл томирлари нисбатан чукуррок, ва улар кузга ташланмайдиган хамда жамият ва шахснинг узига хос «яширин жойларида ётади». Ушбу илдизларни эса фақат махсус усуллар, ноанъанавий ён- дашувлар ва терроген омилларни юзаки куриб чик,ишдан холи тарзда аник^аш мумкин.
Терроризмни вульгар-материалистик ёндашув асосида ту- шунтириш ва шу орқали унинг сабабларини иктисодий қи- йинчиликлар ёки умумий ижтимоий нотинчликлар билан борлаш асло тугри булмайди. Масалан, терроризмни собик, Иттифоқда ёки хозирда Россияга хос булган катта худудийлик, ахолининг турли миллатга мансублиги, миллатлар ва элатларнинг одатлари, анъаналарининг турлича эканлиги, мамлакат минтакавий ижтимоий-иқтисодий ривожланишининг узига хослиги кабилар билан хамда МДХ давлатлари ичида ҳудудий жихатдан катталиги билан хам белгиламаслик лозим.
Уз-узидан давлат худудининг катталиги ёки кичиклиги терроризмнинг юзага келишини англатмайди. Зотан, ҳудудий жихатдан жуда кичик давлатларнинг хам терроризмдан холи эмаслиги купчиликка яхши аён. Шу билан бирга, давлатнинг куп миллатли таркиби хам терроризмнинг сабаби була олмайди. Шунингдек, миллатларнинг урф-одатлари, анъаналари хам сабаб була олмайди. Ижтимоий-иктисодий тараққиётнинг бирдек эмаслиги ва уларнинг минтақалараро фарқли факат узига хос жихатга эга ва криминоген омил си­фатида тушунилмаслиги лозим.
Собик Иттифок, таркибида булган ва хозирги кунда мустакил давлат хисобланувчи бир қатор давлатларда терроризм­нинг юзага келиши мавжуд сиёсий, иқтисодий, хукукий, иж­тимоий ва давлат хамда жамоат хаётидаги бошқа мухим сохаларда йиллар давомида узаро муносабатларни тартибга солиш механизми ва конституциявий мувофикдаштиришнинг бузилиши ок^батидир, деб билиш хам мантикда тўғри келмайди.
Шу билан бирга, гоявий-сиёсий соханинг бузилгани ва бунда мавжуд булган маънавиятнинг йукрлиши ва урнига урин хеч бир гоя қолмаганлигини асло катта йук,отиш деб билмаслик даркор. Масалан, хозирги кунда Буюк Британия ёки Испанияда хам низолар мавжуд ва терроризм кенг таркалганлиги сир эмас. Араб мамлакатларида инсон хаёти энг буюк бойлик деб эътироф этилиши ўз-ўзидан намоён булди дейиш тугри эмас, албатта. Шу боис, экстремистик гурухлар айнан шунга боглаган ҳолда хукуматларга тазйик, утказиш учун айнан шу инсон хаётини хавфга солаётганларини на- мойиш этмокдалар.
Террорчилик харакатларининг содир этилиши халк; ом- маси ичида катта безовталик тугдирмокда ва хокимиятлар тизимлари бунинг олдини олишда ва хотиржамликни юзага кслтиришда хатто баъзи холларда террорчиларга ён босаётганлигини кўриш мумкин. Айнан шунинг учун хам тоталитар тизимга эга мамлакатларга оммавий терроризм хос эмас ва бунга куйидагиларни курсатиш мумкин: бундай давлатларда жамоатчилик ва давлат органлари уртасидаги алок,алар жуда кучсиздир, террорчи учун бундай давлатларда вахимани юзага келтириш к,ийин кечади ва демократик давлатлардагидек кечмайди, уларнинг хукукни мухофаза к,илувчи органлари самарали фаолият курсатишлари учун зарур имкониятларга эгадирлар. Яъни, тоталитар давлат уз кучига ишонган холда йул тутади. Хатто оддий фук,ароларнинг хақли талабларини бажариш куч орқали юз беради.
Терроризмнинг шаклланишидаги яна бир узига хослик айнан давлатларнинг терроризмни қўллаб-қувватлашидир. Масалан, Сурия, Ироқ, Саудия Арабистони каби давлат­ларда булганидек, экстремистларни пул, курол ва уз худудларида машк, учун махсус жойлар билан таъминланганларини курамиз. Баъзи давлатлар эса террорчилик харакатларини ташкил этишни режалаштирадилар ва амалга оширадилар (Ливан, Уганда, Исроил каби).
Давлат терроризмининг сабаблари тугрисида баён этилганларни хисобга олмаган холда, бошқа турдаги терроризм­нинг юзага келишини куйидаги сабаблар билан узвий боғлаш мумкин:
ижтимоий, шу билан бирга, миллий ва диний муаммоларнинг хал этилмаганлиги, шунингдек бундай муаммоларнинг хам барчасини эмас, балки ушбу ижтимоий, миллий гурухлардаги узини узи бахолаш, узини шу уринга куйиб куриш, уларнинг гоявийлиги, урф-одатлар, анъаналарда мав- жуд кддриятларнинг хаёти й ахамиятини эътиборга олган холда бахоланиши лозим. Баъзида бу гурухлар узларининг алохидалиги ва узгармасликларини билдиришга харакат кдладилар.
Тугри, бундай гурухлар билан боглик, муаммоларни дарҳол хал этиш имконияти мавжуд эмас, зотан, бунинг окиба­тида бошқа гурух манфаатларига зиён етади (масалан, мил­лий ва ирк;ий низоларда);


  1. Download 372,48 Kb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   65




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish