1-Мавзу. "Корхоналарни ривожлантириш стратегияси" фанининг

Муомала фондлари корхонанинг тайёр маҳсулот заҳирасини 
яратиш учун мўлжалланган пул маблағлари, шунингдек, чек ва 
векселлар, акциядорларнинг қарзлари, турли хил дебиторлик 

---

227 
қарзлари, банк ва кассаларнинг ҳисоб рақамларидаги маблағлардан 
иборат бўлади. Муомала фондлари ва айланма ишлаб чиқариш 
фондлари мажмуаси, корхонанинг айланма маблағлари(капитали)ни 
ташкил қилади. 
Ишлаб чиқаришда банд бўлган айланма маблағлар катталигини 
белгиловчи асосий омиллар бу, маҳсулот тайёрлашнинг ишлаб 
чиқариш цикли узунлиги, меҳнатни ташкил қилиш, техника ва 
технологиянинг ривожланиш даражаси, меҳнат предметлари ва 
қуролларидан фойдаланиш нормаларидир. Айланма маблағлар 
катталиги, шунингдек, маҳсулотларни сотиш шароитлари, таъминот 
ва маҳсулотни сотиш тизимини ташкил қилиш даражаси билан ҳам 
боғлиқ бўлади. 
7.2. Айланма маблағларни шакллантириш манбалари.
 
Корхона иқтисодиётига айланма маблағларнинг таркиби ва 
тузилмасидан ташқари, уларни ишлаб чиқариш, такрор ишлаб 
чиқариш ва муомаланинг турли босқичларида излаб топиш катта 
таъсир кўрсатади. Айланма маблағларнинг тўлиқ айланиши уч 
босқичдан иборат бўлиб, бу жараёнда маҳсулот ишлаб чиқарилади ва 
сотилади. 
Биринчи босқичда айланма маблағлар пул шаклидан моддий 
бойликларнинг ишлаб чиқариш заҳираларига айланади, яъни пул - 
товар (Д-Т). 
Иккинчи босқич ишлаб чиқариш, яни маҳсулотни тайёрлаш 
жараёнини ўз ичига олади. Бу босқичда айланма маблағлар ва 
биринчи ўринда айланма фодлар тугалланмаган ишлаб чиқариш ва 

---

228 
ярим тайёр маҳсулотлар ҳолига келтирилиб, товар шаклини олади 
(Т). 
Учинчи босқичда айланма маблағлар товар маҳсулоти шаклида 
муомалага киритилиб, сотилади ва яна пул шаклини олади (Т-П). 
Шу тариқа айланма маблағлар барча босқичлардан ўтиб, тўлиқ 
айланишни амалга оширишини қуйидаги тарзда акс эттириш мумкин: 
1-босқич - пул-товар (П-Т); 
2-босқич - ишлаб чиқариш (И.Ч); 
3-босқич - товар-пул (Т-П). 
Шуни қайд қилиб ўтиш муҳимки, корхонанинг айланма 
маблағлари бир вақтнинг ўзида учала босқичда ҳам пул маблағлари, 
ишлаб чиқариш заҳиралари, тугалланмаган ишлаб чиқариш, ярим 
тайёр ва тайёр маҳсулотлар кўринишида мавжуд бўлиши мумкин. 
Корхонанинг айланма маблағлари ҳаракати маълум бир иқтисодий 
қонунлар асосида ишлаши ҳамда улардан ишлаб чиқариш ва такрор 
ишлаб чиқаришнинг барча босқичларида оқилона фойдаланишни 
кўзда тутиши ҳам муҳим аҳамият касб этади. Бу қонунлардан ва 
айланма маблағлардан фойдаланиш қоидаларидан четга чиқиш 
айланма маблағларнинг етишмаслигига ёки самарадорликнинг 
пасайишига олиб келиши мумкин.