1-Мавзу: Кириш. Зоология фани ва унинг вазифалари, тарихи зоология фанлар системаси


Оз ыиллик халыа чувалчанглар синфи - Оligоchaeta



Download 3,81 Mb.
bet20/54
Sana23.02.2022
Hajmi3,81 Mb.
#152867
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   54
Bog'liq
Зоолог (умурткасизлар). 765343a6d8d766030b9a1a39e141d175

Оз ыиллик халыа чувалчанглар синфи - Оligоchaeta

Булар чучук сувларда, чиринди ва кщп зах жойларда, экинзорлар тупроыида ва денгизларда тарыалган. 3400 га яыин турлари маoлум. Пайпаслагичлари йщыолган, ыилчалар сони камайган. Икки жинсли, пилла хосил ыилиб, личинкасиз ривожланади.


Вакил: ёмьир чувалчанги.
Ёмьир чувалчанги чириндига бой бщлган, зах тупроыларда яшайди. 10-30 см узунликда, ыизьиш рангдаги шилимшик терили. Унинг елка томони ыорамтир, ыорин томони оыишрок. Бош томонида йщьонлашган - камар сегменти бщлади. Бу сегмент пилла хосил ыилишда иштирок этади. 9-10 сегментда уруь халтасининг йщли, 14-сегментда тухум йщли, 15-сегментда уруь йщли очилади.
Чувалчанг терисининг устки ыисми кутикула билан ыопланган. Унинг остида бир ыаватли эпителияга халыали мускуллар, уларга яхши ривожланган чщзиы мускуллар туташган. Уларнинг хаммаси тери мускул халтасини хосил ыилади.
Целом 200 тача сегментларнинг хар бирида алохида бщлиб, сегмент бщшлиылари махсус оыиш парда - диссепимент пардалар билан ажралган.
Овыат хазм ыилиш системаси оьиз - халыум - ыизилщнгач - жиьилдон - ошыозон - ичак ва анал тешикдан иборат.
Махсус нафас олиш органлари йщы. Тери орыали нафас олади.
Айириш органлари, хар бир сегментга бир жуфтдан очилган киприкли воронкасимон нефридиялардан иборат.
Ыон айланиш системаси бир-бири билан туташган катта ва кичик ыон томирлардан иборат бщлиб, каттаси орыа томонда, иккинчиси ыорин томонда ичакнинг остида бошдан дум томонга чщзилган.
Нерв системаси бош сегментда халыумнинг устида жойлашган бир жуфт халыум усти нерв тугуни ва бир жуфт халыум ости нерв тугунларидан иборат. Булардан ыорин нерв занжири бошланади.
Ёмьир чувалчанги икки жинсли. Кичкина икки жуфт тухумдон 13-сегментда жойлашган. 9-13-сегментда уруь ыопчигининг ичида икки жуфт уруьдон бор. Бир чувалчанг 20-30 та пилла ыщяди. Хар бир пилладан 1-2 та чувалчанг чиыади.


Зулуклар синфи - Hiridinea

Зулуклар щзига хос тузилишга эга бщлган халыалилардир. Улар ыон сщриб ёки майда хайвонлар билан овыатланади. Уларда халыаларнинг бир ыанча белгилари саыланган - метонефридиялар, бош нерв тугуни, ыорин нерв занжири, яхши ривожланган ыон айланиш системаси. Шу билан биргаликда эктопаразитликка мослашиш натижасида щзига хос белгилар хам хосил ыилган. Айрим йиртыичлари бор. Буларда бошыа хайвонларга ёпишишга мослашган иккита сщрьич хосил бщлган.


Ташыи сегментлар камайган ёки йщыолиб кетган. Уларда олдинги ичакка ён щсимталар хосил ыилиши, кщзларнинг борлиги, пилла ыщйиб, личинкасиз кщпайиши характерли. 400 га яыин тури маoлум бщлиб, кщлларда, дарё ва ыисман денгизларда яшайди.
Вакил: тиббиёт зулуги.
Саёзрок кщллар, боткокликларда учровчи 8-15 см лик чувалчанглардир. Гавданинг олдинги томонида оьиз сщрьичи, дум томонида анал сщрьичи жойлашган. Бош томони ингичка, дум томони йщьонрок бщлиб, тана майда кщп халыалардан хосил бщлган, лекин бу халыалар сохта халыалардир. Зулукнинг шилимшик яшил танасида жигарранг ыорамтир чизиклар билан бирга сарьиш ёки ыизьиш йщлли шакллар кщзга ташланади, бош томонда 10 та кщзлар бор.
Хазм органлари. Оьиз сщрьичининг остидаги оьиз олди ботиги-
да 3 та карама-ыарши жаьлари бор. Жаьлар аррасимон ишлайди. Оьиз катта мусклли халыумга очилган. Халыум деворидаги безлардан хосил бщлган гирудин моддаси ыоннинг ивиб колишидан саылайди. Ошыозон жуда катта, у 12-13 та ён щсимталар хосил ыилади. Энг узун охирги ён щсимталар ичакнинг икки ён томонида жойлашган, уларда запас ыон ивимаган холда ва орыа ичак орыали анал тешигидан ташыарига очилади. Сщриб олинган ыон ичакда хазм бщлади.
Ыон айланиш системаси. Ыон томирлари йщыолиб, иккиламчи тана бщшлиьининг колдиги - лакунлар ыон томир вазифасини бажаради. Катта томирлар 4 та бщлиб орыада, ыорин тарафда ва икки ён томонда жойлашган, целомннг суюклиги билан аралашган ыон мазкур лакунлар ва уларнинг бир-бирига тщташтирган майда томирларда харакат этади. Махсус нафас олиш органлари бщлмагани ыон теридан щтган кислородни ва хазм бщлган озиыни тарыатишга хизмат ыилади.
Айириш органлари 17 жуфт метанефридийлардан иборат. Тана бщшлиьи бщлмагани учун, уларнинг воронкасимон ыисми ёпиы - пуфаксимон шаклда. Айириш найчаларининг хар бири алохида ташыарига очилган. Зулуклар икки жинсли. 10-12 жуфт уруьдонлари иккита узун уруь йщлига туташган. Иккала уруь йщлининг хар бири олдинги томондаги букланган уруь ыопчикларига очилади.
Найчасимон уруь ыопчиклари уруь чиыариш каналига, улар эса битта мускулли ыщшилиш органига туташган.
Бу орган ыщшилиш ваытида ташыарига ыайрилиб чиыади. Тухумдонлари бир жуфт. Калта тухум йщли битта тухум чиыариш найчаси орыали кинга очилган. Кин тешиги - тананинг олдинги ыорин томонида, ыщшилиш органининг пастрогида жойлашган.
Нерв системаси халыум усти нерв тугуни, халыум ости нерв тугуни ва ыорин нерв занжирларидан иборат. Терисида сезув буртмалари бщлиб, улар тери сезув ва хид сезув вазифаларини бажаради. Бошининг устки томонида 4-5 жуфт майда кщзчалар бщлади.
Жинсий йщл билан кщпаяди. Ичдан оталанади, алмашиниб урчийди. Кщпайиш ваытида катталашган "камар" ыисмидаги безлар ажратган суюылик котиб, ыалин-хитин кобикли "пилла" хосил ыилади. Зулуклар пилласини сув хавзалари атрофидаги зах тупроы оралиьига, баoзан ер устига ыщяди. Хар бир пилладан 5-10 тагача ёш зулук етишиб, сувга тарыалади ва 2-3 йилда вояга етади. 15-20 йил умр кщради.
Зулуклар синфи хаыиыий зулуклар ва ыадимги зулуклар кенжа синфларига ажратилади.

Download 3,81 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish